در گفتگو با رییس انجمن صنفی مترجمان تهران مطرح شد:
محمدرضا اربابی معتقد است که جنگ در حیطه فرهنگ را باخته‌ایم و فرهنگ قربانی اول و آخر کاهش بودجه‌ها است. او بر لزوم ادامه‌ی راه انجمن صنفی مترجمان تهران برای سامان دادن به ترجمه تاکید کرد.
بحث تأسیس انجمن صنفی مترجمان از دیرباز تا کنون مطرح بوده است. انجمن صنفی مترجمان تهران، از سال گذشته کار خود را آغاز کرده است. البته این انجمن با فراز و فرودهای زیادی هم روبه رو بوده است.
محمدرضا اربابی (رییس انجمن صنفی مترجمان تهران) در گفتگو با خبرنگار ایلنا، در اشاره به تاریخچهٔ راه‌اندازی این انجمن بیان کرد: از سال هشتاد و نهفرآیندی را شروع کردیم که هدف آن ایجاد سه ضلع اصلی ترجمه؛ یعنی نهادهای ترجمه، بازارِ ترجمه و در نهایت آموزش ترجمه بود. مسئلهٔ آموزش ترجمه از سال هشتادو نهبه عنوان یک آسیب‌شناسی در موسسهٔ «سپهر ترجمان اندیشه» مطرح شد. این موسسه در همان سال، با هدفِ ارائهٔ خدمات ترجمه تأسیس شد. در سطح جهان چنین نهادهایی خیلی خوب کار می‌کنند و اتفاقاً گردش مالی خوبی هم دارند اما متأسفانه وجود چنین موسساتی در ایرانِ فعلی شکل نگرفته و ما فقط دارالترجمه‌ها را می‌شناختیم. پیش از آن سایت‌هایی بودند که بدون مجوز فعالیت می‌کردند. همچنین وجود مسائل و مشکلات دیگری مانند خلاء‌هایی که در بحث آموزش وجود دارد و از سوی دیگر نبودِ یک نهاد صنفی در حوزهٔ ترجمه، کار را بسیار سخت کرده است.
او ادامه داد: ترجمه حوزه‌ای است که بر سر ماهیت آن هنوز اختلاف نظر وجود دارد. بعضی‌ها می‌گویند ترجمه هنر است و برخی دیگر آن را یک فن و مهارت می‌دانند. ما از سال هشتادو نه، جریانی را به حرکت درآوردیم تحت عنوان صنعت ترجمه که مبتنی بر دانشگاه‌ها، نهادهای ترجمه و در نهایت بازار ترجمه بود. تا این زنجیره به هم متصل نمی‌شد، نمی‌توانستیم مشکلات را حل کنیم. بنابراین نشستی برگزار شد و من در آنجا این مسئله را مطرح کردم که چرا مترجمان صنف ندارند واز همان سال پایه‌های نظام صنفی را ایجاد کردیم.
اربابی با اشاره به «فصلنامه صنعت ترجمه» بیان کرد: در این بین نبودِ رسانه‌های تخصصی را خیلی مهم می‌دانستیم. بنابراین فصلنامه صنعت ترجمه را راه‌اندازی کردیم تا زمینه‌ساز ایجاد یک نهاد باشد. در راستای ایجاد نهاد و صنف، در این زمینه با اساتید زیادی حرف زدیم و در نهایت یک اساس‌نامه تنظیم کردیم و در بیست و پنجم اسفند سال نودوسه، مجمع عمومی انجمن برای اولین بار برگزار شد.
اقدامات حمایتی انجمن صنفی مترجمان
رییس انجمن صنفی مترجمان تهران با بیان اینکه وقتی صحبت از صنف می‌شود، کار‌ها به وزرات کار و رفاه گره می‌خورد، گفت: ما ترجیح دادیم مجوز خود را از وزارت کار و تعاون و رفاه اجتماعی بگیریم. در قالب این انجمن شانزده وظیفهٔ اصلی طراحی کردیم و پیش بینی شد که هرکدام از آنها، حرکتی نو در حوزهٔ ترجمه باشد که از جملهٔ آن می‌توان به استانداردسازیِ فعالیت‌ها، قیمت‌گذاریِ خدمات ترجمه، رتبه‌بندی مترجمان و وظایفی از این دست اشاره کرد.
او در اشاره به دیگر فعالیت‌هایی که این انجمن تاکنون انجام داده، بیان کرد: یکی از کارهای انجمن در بخش استانداردسازی، ایجاد فضای حمایتی از مترجمان در حوزهٔ کسب وکاراست. انجمنباموسساتمختلفیکهدرحوزهٔ ترجمه کار می‌کنند؛ ارتباط دارد و قسمت‌هایی که به مترجم نیاز است، به انجمن اعلام می‌شود و ما به آنان مترجم معرفی می‌کنیم. بنابراین مترجمان می‌توانند از این طریق به شغل نیز دست پیدا کنند.
اربابی افزود: همیشه این دغدغه وجود دارد که مترجم در سایه است که اصطلاحاً به آن «ناپیدایی مترجم» گفته می‌شود. در اساس‌نامهٔ صندوق اعتباری هنر، که وزارت ارشاد برای حمایت از اهل قلم و هنر تأسیس کرده، نامی از مترجم نمی‌بینیم. یک کلید‌واژه‌ای وجود دارد به نام پدیدآورندگان که در آن اشاره شده پدیدآورنده باید حداقل در سال دو کتاب منتشر کند! اگر اینگونه باشد ما تنها مترجمان کتاب را در نظر گرفته‌ایم و مترجمان شفاهی و مترجمانی که در حوزه‌های دیگر کار می‌کنند را مدنظر قرار نداده‌ایم. بنابراین ما تلاش کردیم در انجمن، خدمات رفاهی برای مترجمان ایجاد شود.
وی همچنین با اشاره به بحث مشکلات آموزشی بیان کرد: بحث آموزش‌های تکمیلی در انجمن مطرح شد. خلاء‌های آموزشیِ زیادی وجود دارد که باعث می‌شود مترجمان حرفه‌ای از دانشگاه بیرون نیایند و صرفاً فارغ‌التحصیل شده و مدرکی بگیرند. این دانشجویان نه محک زده می‌شوند و نه مسئله‌ی ورود آنها به بازار در نظر گرفته شده است. انجمن صنفی مترجمان تهران، در سال نودوچهار ۱۰ نشست تخصصی برگزار کرد و از سوی دیگر نشست‌هایی در خصوص آسیب‌شناسی مترجمان ادبی برگزار شد که ماحصل آن را به مسئولین گزارش کردیم. از جمله دیگر فعالیت‌هایی که انجام شده، برگزاری نشست‌هاییدرحوزه‌یمترجمان فناوری است. استفاده از نرم‌افزار ترجمه واجب است ولی در ایران هنوز کسی آن را نمی‌شناسد. بنابراین انجمن دو دورهٔ آموزش نرم‌افزار «ترادوس» را برگزار کرد.
اربابی با بیان اینکه ایجاد یک همگرایی بین مترجمان کار مشکلی بود که انجمن صنفی مترجمان تا حدی توانست این کار را انجام دهد، اظهار کرد: جامعهٔ ترجمه چندوجهی است. عده‌ای از مترجمان، آکادمیک و دانشگاهی هستند و عده‌ای دیگر در رشته‌ای دیگر تحصیل کرده اما زبان می‌دانند و عده‌ای هم تحصیلات آکادمیک ندارند اما به این حوزه علاقه‌مند بوده و ترجمهمی‌دانند. تأسیس انجمن صنفی مترجمان طول کشیدچراکه همچنان هم مترجمان باهم همگرایی ندارند. یکی از اتفاقات خوبی که باعث شد تا حدی این همگرایی شکل بگیرد، برگزاری جشن روز ترجمه بود. در این جشن یکسری از «اولین‌ها» اتفاق افتاد. برای اولین بار در این جشن بود که از پژوهشگران حوزهٔ مطالعات و فناوران ترجمه تجلیل شد. منشور اخلاق حرفه‌ای مترجمان نیز تدوین و در این مراسم رونمایی شد. بعد از آن بود که شاهد همگرایی‌های بهتری بودیم امروز از نقطهٔ صفر فاصله گرفته و در مسیر خوبی قدم می‌زنیم.
انجمن صنفی مترجمان بر کیفیت ترجمه‌ها نظارت می‌کند
رییس انجمن صنفی مترجمان تهران در پاسخ به این سوال که عضویت مترجمان در این نهاد صنفی چگونه است و مترجمان با عضویت در آن به چه مزایایی دست پیدا می‌کنند، بیان کرد: هر صنفی برای مدیریت بهتر باید پیش‌شرط‌هایی را برای عضوگیری اعلام کند که انجمن صنفی مترجمان هم برای عضوگیری، دارای سه شرط است که با محقق شدن هرکدام از آنها، فرد می‌تواند در انجمن عضو شود. مترجم یا باید در حوزهٔ ترجمه بیمه داشته باشد، یا شهرت داشته باشد و کتاب‌هایی را منتشر کرده باشد و یا اینکه دارای مدرک دانشگاهی ترجمه باشد. هرکدام از این شرط‌های به تنهایی برای به عضویت درآمدن مترجم کافی است.
او در اشاره به مزایای انجمن صنفی برای مترجمان به دو مورد منافع مستقیم و غیر مستقیم اشاره کرد و بیان کرد: امروز که به خیابان انقلاب می‌رویم، با مسائل آزاردهنده‌ای که تهدیدکنندهٔ شغل ترجمه در ایران است روبه رو می‌شویم. کسانی که اشتغال کاذب ایجاد کرده‌اند و خدمات ترجمه را عرضه می‌کنند و قیمت‌ها را شکسته‌اند. متولی اصلی باید با آنان برخورد کند. عضویت مترجمان در این نهاد صنفی، زمینه را برای برخورد کردن با مسایلی که شغل آنان را به خطر می‌اندازد، فراهم می‌کند. در بین افرادی که اینگونه درآمدزایی می‌کنند، استاندارد قیمتی وجود ندارد و نرخ‌نامه‌ای نیست. یکی از وظایف انجمن این است که این نرخ‌نامه را تنظیم و مترجمان را از سردرگمی نجات دهد. این مسائل شاید به طور مستقیم بر مترجم تأثیر نگذارد اما به طور غیرمستقیم باعث محافظت از شغل او می‌شود.
اربابی در اشاره به تأثیرات مستقیمِ عضویت در انجمن صنفی بر زندگی فرد افزود: ایجاد شغل و کارآفرینی، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که کارِ انجمن صنفی است و تأثیر آن به طور مستقیم بر زندگی مترجم دیده می‌شود. یکی دیگر از مسائل موجود این است که دوستان ما خیلی سخت به مترجم تازه‌کار اعتماد می‌کنند. در نتیجه طرحی داریم به نام طرح «حمایت از ترجمه اولی‌ها». خیلی پیش آمده و دیده‌ایم که ناشر به مترجم تازه‌کار می‌گوید که با سرمایهٔ خودت کتاب را منتشر می‌کنم. بنابراین ما با تعدادی از ناشران صحبت کردیم که از این مترجمان هزینه‌ای دریافت نکنند و تاکنون چهل تن از مترجم اولی‌ها از این امکان استفاده کرده و کتاب خود را منتشر کرده‌اند. از سوی دیگر ما به مترجمان کتاب معرفی می‌کنیم. بسیاری از مترجمان نمی‌دانند چه کتابی ترجمه کنند. علاوه بر این یکی دیگر از کارهای انجمن، نظارت بر کیفیت این ترجمه‌هاست.
وی ادامه داد: در حال حاضر رویه‌ای را برای ارزیابی ترجمه تعریف کرده‌ایم. بحث مدیریت کیفیت و کنترل کیفیت در کنار هم قرار می‌گیرند. کارهایی که ارسال می‌شود یا صاحب نام هستند، یا مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. ما گزینه‌ای به نام رد نداریم، بلکه آنقدر مترجم آن را اصلاح می‌کند، تا قابل چاپ شود. در نتیجه با نظارت مترجمان حرفه‌ای، کیفیت آثار ارائه شده بالا می‌رود. یکی از بزرگ‌ترین انتقادات در این حوزه، کیفیت بد آثارِ ترجمه شده است. آمار خانه کتاب نشان می‌دهدکه در شش ماه اول سال، قریب به سه هزار مترجم شناخته شده است. بررسی انجام شده نیز نشان می‌دهد بسیاری از این‌ها رهگذران حوزهٔ ترجمه هستند، برخی برای اینکه بتوانند وامی دریافت کنند و بعضی دیگر برای نام و شهرت به این کار روی آورده‌اند.
اربابی با بیان اینکه باید بدانیم به چه کسی می‌گوییم مترجم، اظهار کرد: هیئت مدیرهٔ این انجمن از حوزه‌های مختلف و زبان‌های مختلف هستند که با برنامه‌ای جامع روی کار آمده‌اند. تاکنون نیز دست‌اندرکاران دولتی، تا حدی به این تیم اعتماد کرده‌اند و مسئولیت‌هایی را واگذار کرده‌اند. چیزی که ما به دنبال آن بودیم، وبلاگ‌های قارچ‌گونه‌ای است که بدون هیچ‌گونه مجوزی مشغول به کار هستند. این‌ها باید برای ارائهٔ خدمات خود، مجوز داشته باشند. ما باید در قانونگذاری اصلاحاتی داشته باشیم.
حضور نمایندگان ارشاد در کارگروه انجمن صنفی مترجمان
رییس انجمن صنفی مترجمان تهران در پاسخ به این سوال که دغدغهٔ مترجمان توسط انجمن تا چه میزان برطرف شده و آیا انجمن توانسته با مترجمان بزرگ و نام‌دار ایران ارتباط برقرار کند یا خیر گفت: عمر انجمن هنوز به دو سالهم نرسیده است. انتظار‌ها در بین مترجمان بالاست. ما باید با توجه به توان خود به انتظار‌ها پاسخ دهیم. جامعهٔ ترجمه مدعی زیاد دارد و شناسایی این‌ها کار بسیار سختی است. انتظار ما از رسانه‌ها این است که اخبار انجمن را منعکس کنند. برخی می‌گویند که انجمن شناخته شده نیست، این را می‌گذارم به حساب اینکه انجمن بسیار تازه‌کار است.
او همچنین در اشاره به بحث بودجه بیان کرد: ظرف پانزده ماه گذشته ما با حداقل بودجه کار کردیم. تنها منبع درامد انجمن، حق عضویت اعضا و کمک‌های داوطلبانهٔ آنان است. ما نمی‌توانیم بیزینس کنیم. انجمن برای اجارهٔ یک دفتر هم پولی نداشت و با سرمایهٔ اولیه‌ای راه افتاد که برگشتی نخواهد داشت.
اربابی در اشاره به کمک‌های مسئولین گفت: مسئولین در این پانزده ماه کمک مالی نکردند، اما حمایت‌های معنوی خوبی از ما کردند. ما هنوز نتوانستیم ارتباطمان را با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به شکل مطلوب خود برسانیم اما نمایندگان ارشاد در کارگروه ما حضور دارند. من جلساتی با آقای صالحی (معاون فرهنگی وزیر ارشاد) داشته‌ام. ایشان همیشه قصد کمک داشته‌اند. ما در سال نودوپنج، با موجی از انتظارات مواجه خواهیم بود که اگر حمایت‌های مالی دولت نباشد نمی‌توانیم کار کنیم.
نمایشگاه دستاوردهای ترجمه برگزار می‌شود
اربابی با اشاره به برگزاری نمایشگاه دستاوردهای ترجمه که توسط این انجمن برگزار می‌شود، گفت: انجمن برای اولین بار قصد دارد که در آذرماه امسال نمایشگاه دستاوردهای ترجمه را برگزار کند. در گذشته ترجمه را تنها با کتاب می‌شناختیم، در حالی که امروز وقتی می‌گوییم مترجم، بحث کارآفرینی، پژوهش در ترجمه و بسیاری از موارد دیگر اهمیت پیدا می‌کند. بسیاری از دانشجویان در دورهٔ کار‌شناسی ارشد، پژوهشگری ترجمه می‌خوانند. دانشجو فارغ‌التحصیل می‌شود اما نمی‌داند باید چکار کند. این نمایشگاه فرصتی است برای فعالان ترجمه که خودشان را عرضه کنند و با مخاطبان دست اول خود به شکل مستقیم ارتباط داشته باشند. ما از شهرداری، وزارت ارشاد، وزارت علوم و حتی خانهٔ کارگر انتظار داریم که در فراهم آوردن امکانات این نمایشگاه ما را یاری کنند.
رییس انجمن صنفی مترجمان تهران در پاسخ به این سوال که انجمن در حوزهٔ ترجمهٔ آثار ایرانی به زبان‌های دیگر چه فعالیت‌هایی انجام داده است، گفت: در کشور ما ترجمهٔ آثار ایرانی، متولی‌های زیادی دارد. همیشه ترجمه به عنوان درواز‌هٔ نفوذ بوده است و ما می‌توانیم از ترجمه برای انتقال فرهنگ خود استفاده کنیم. اعتراضی که در این‌ها سال‌ها داشتم، به موازی‌کاری‌های ترجمه بوده است. یک کتاب را نهادی ترجمه می‌کند و نهادی دیگر هم مجددا همان کتاب را ترجمه می‌کند. اعتقادی که وجود دارد استفاده از مترجمان زبان مبدأ است. برای مثال «پل اسپراکمن» مترجمی است که عاشق ادبیات ایران است و برخی از آثار حوزهٔ دفاع مقدس را نیز ترجمه کرده است، اما سرشار از اشکلات فاحش است. این شخص واژهٔ دفاع مقدس را نمی‌شناسد و از آن با عنوان جنگ یاد کرده است.
فرهنگ قربانی اول و آخر کاهش بودجه‌ها است
وی افزود: ما خرج زیادی کردیم که این شخص بیاید و آثار ایرانی را ترجمه کند آنهم با چنین غلط‌های فاحشی و از طرف دیگر حرف از اقتصاد مقاومتی می‌زنیم. می‌گوییم سالانه دو تا سه هزار نفر فارغ‌التحصیلِ رشتهٔ ترجمه در ایران داریم. اما به حرفه‌ای کردن آنها برای ترجمهٔ آثار ایرانی به زبان‌های دیگر فکر نمی‌کنیم. البته بهتر است که ترجمه توسط بومیِ زبان مقصد انجام شود، اما نه در شرایطی که امروز در آن قرار داریم. باید تیمی کار کنیم و از خارجی‌ها به عنوان ویراستار استفاده کنیم. مقام معظم رهبری در دیدار با شاعران تأکید ویژ‌ه‌ای روی ترجمهٔ اشعار داشتند. ایشان صراحتاً اعلام کردند که این کارِ دولت‌ها نیست، بلکه کارِ سازمان‌های مردم نهاد است.
اربابی با اشاره به اینکه ما در جنگ فرهنگی بازی را باخته‌ایم، افزود: در این حوزه باید پول خرج کنیم. متأسفانه فرهنگ قربانی اول و آخر کاهش بودجه‌ها است. از مجموعه‌های خصوصی و ان‌جی‌او‌ها حمایت نمی‌شود. نویسندهٔ مطرح ایران که کار خود را در خارج از کشور منتشر می‌کند، نباخته است، بلکه ما باخته‌ایم. او باید در ایران کارش را منتشر کند و سپس توسط خودِ ما ترجمه و صادر شود. متأسفانه بودجه‌ها تنها در نقاطی خاص متمرکز شده‌اند. اگر بخواهیم فرهنگ ایرانی را منتقل کنیم، باید بستهٔ فرهنگی بسازیم. باید این بسته تنوع داشته باشد. برای مثال کتاب «دا» در دانشگاه به عنوان منبع استفاده می‌شود و کتاب جمالزاده در کتابفروشی‌های اروپا از فروش خوبی برخوردار است. دولت‌ها می‌توانند ساز و کار برقراری ارتباط مترجمان داخلی و خارجی را فراهم کنند.
وی در رابطه با فعالیت آژانس‌های ادبی گفت: این مراکز بیشتر یک اسم هستند، تا فعالیت خاصی داشته باشند. موانع قانونی برای آنان وجود ندارد، اما اقتصادآن‌ها معیوب است و نمی‌توانند خوب کار کنند. هنوز زیرساخت‌ها و الزامات به آن شکلی که باید برایشان جا نیفتاده است.
او در پایان سخنان خود گفت: این انجمن تازه تأسیس شده تا گرهی از گره‌های کور ترجمه باز کند. ولی این انجمن متعلق به جامعهٔ ترجمه است و ساز و کارش انجمنی است. همهٔ مترجمان در سرنوشت خودشان نقش دارند و باید وعده‌ها و اقدامات انجمن را رصد کنند و هرجا که انتقادی داشتند مطرح کنند. جلب رضایت همگان البته امکان ندارد اما می‌توان بخش اعظمی را راضی نگه داشت.