رئیس انجمن صنفی مترجمان تهران معتقد است: ترجمه در ایران همواره جایگاه مهم و قابل توجهی داشته است. اما مترجمان همواره در سایه قرار داشته اند
خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ: با گذشت دو سال از شروع فعالیت انجمن صنفی مترجمان شهر تهران، فرصت خوبی برای بررسی کارنامه این انجمن صنفی است. این علت و همچنین مراحل پایانی تدوین کتاب «کسب و کار ترجمه، حقوق و تکالیف مترجم» توسط این انجمن، باعث شد تا با مدیر این انجمن به گفتگو بنشینیم.
به همین دلیل مشروح متن گفتگو با محمدرضا اربابی مدیر انجمن صنفی مترجمان شهر تهران با رویکرد بررسی پیشینه و کارنامه فعلی این انجمن در ادامه می آید:
*دو سال از تأسیس انجمن صنفی مترجمان شهر تهران گذشت. کارنامه کاری این انجمن را چطور ارزیابی می کنید؟
برای پاسخ به این سوال باید به گذشته و مقطعی برگردیم که تصمیم گرفتیم برای تغییر و اصلاح، ذهنیت خود را تغییر دهیم. ترجمه در ایران همواره جایگاه مهم و قابل توجهی داشته است. اما مترجمان همواره در سایه قرار داشتند. نگاه های مطلق گرا به ترجمه از قبیل مهارت، هنر یا علم در هر مقطعی جایگاه مترجمان را در جامعه تعیین می کرد. مترجمان نامی بسیاری با تلاش و همت خود فرهنگ این سرزمین را ارتقا دادند و اساتید گرانقدری درخت دانش ترجمه را آبیاری کردند. اما شکل گیری رویکردی نو در ترجمه کشور از سال ۸۹، با محوریت قرار دادن مترجم و ایجاد تعادل جایگاه بین ترجمه و مترجم نقطه عطفی در موفقیت امروز داشته است.
*انجمن صنفی مترجمان شهر تهران نتیجه برگزاری نخستین هم اندیشی سراسری فعالان عرصه ترجمه در ایران است که سال ۱۳۸۹ برگزار شد. با توجه به این نشست، کمی از پیشینه انجمن صنفی مترجمان شهر تهران بگویید.
در سال ۸۶ و با برنامه ای ۱۵ ساله اقدام به راه اندازی یک موسسه خدمات ترجمه کردم؛ موسسه ای که برای ثبت آن انرژی بسیاری صرف شد. زیرا در آن مقطع مرجعی برای صدور مجوز موسسات خدمات ترجمه نبود. برنامه ۱۵ ساله به ۳ دوره ۵ ساله تقسیم می شد. ۵ سال نخست، ایجاد یک موسسه خدمات ترجمه، ۵ سال دوم راه اندازی یک نشر به عنوان یک بازار ترجمه و ۵ سال سوم راه اندازی آکادمی ترجمه تا به این ترتیب، چرخه ای کامل برای شکل گیری صنعت ترجمه ایجاد شود. از زمان شکل گیری موسسه ترجمه، هدفی در دستور کار قرار داشت و آن بزرگداشت مقام مترجم به مناسبت روز جهانی ترجمه بود که در ایران مهجور و ناشناخته بود. با برنامه ریزی هایی که انجام دادیم، توانستیم نخستین هم اندیشی سراسری فعالان عرصه ترجمه در ایران را برگزار کنیم که با استقبال مترجمان مواجه شد.
در این نشست بحث های نو و متفاوتی مطرح شد. اولین موضوع بحث ضرورت تشکیل نهادهای ترجمه در کشور بود. موضوع دیگر اهمیت و بایستگی تشکیل اتحادیه یا انجمن صنفی مترجمان بود. مسأله دیگر که بسیار حائز اهمیت بود، موضوع اصلاح ساختار آموزشی مقطع کارشناسی ترجمه و حرکت به سمت مفاهیمی همچون کسب و کار ترجمه، حقوق و تکالیف مترجم و ترجمه و فناوری بود.
*پس همه چیز از همان نشست کلید خورد!
در آن ایام صحبت از صنف مترجمان بسیار دشوار بود. اول به این دلیل که فعالیت های جسته و گریخته و پراکنده قبلی، شکست خورده بود و نتوانسته بود بدنه جامعه ترجمه را درگیر کند. دوم اینکه اعتماد به نفس و باور برای حل مشکلات بزرگ در مترجمان شکل نگرفته بود و آنچه بیشتر به گوش می رسید گلایه هایی از وضعیت موجود بدون ارائه برنامه و تلاش جدی بود. تلاش های خوبی توسط تعدادی از اساتید و بزرگان انجام می شد، اما از آنجایی که پراکنده و محدود بود، اغلب نتیجه ای فراگیر نداشت. بهتر است بگوییم آسیب شناسی مناسب، برنامه‌ریزی دقیق، همدلی و همکاری، صبر و استقامت، سرمایه گذاری مالی مناسب و گسترش دامنه فعالیت از جمله دلایل توسعه مفاهیم مطرح شده در آن نشست بود.
*از آن روز تا امروز، چه اقداماتی انجام شده است؟
در آن مقطع، حتی بسیاری از فارغ التحصیلان رشته ترجمه هم مترجمی را یک شغل نمی دانستند. بنابراین توسعه کسب و کار ترجمه اهمیت بسیاری داشت تا مانع از سرخوردگی و یأس در میان تعداد قابل توجه مترجمان دانشگاهی شویم. همانطور که می دانید فعالیت در حوزه ترجمه در دو قالب صورت می پذیرد؛ ترجمه به صورت مستقل و انفرادی و فعالیت موسسات خدمات ترجمه. نبود نهادهای خدمات ترجمه، نهادهای پژوهشی، نهادهای صنفی و غیره و محدود شدن خدمات ترجمه به دارالترجمه ها به معنی محدودیت فرصت های شغلی مناسب برای مترجمان بود.
بنابراین در آن مقطع بر این مهم تأکید شد که باید موسسات ترجمه با محوریت خدمات ترجمه راه اندازی شوند. صدور مجوز از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای تأسیس موسسات خدمات ترجمه و راه اندازی وبگاه های ترجمه تا حدی باعث رونق این بازار شد. اما در همان مقطع نیز تأکید ما بر تأسیس مراکز مجاز خدمات ترجمه بود. با این حال، همانطور که پیش بینی می شد، جذابیت های بازار ترجمه و نبود نظارت های مناسب، خطر شکل گیری وبگاه های قارچ گونه و مراکز غیر مجاز ترجمه را تشدید می کرد. بنابراین باید برای نظارت مناسب نیز تدبیری اندیشیده می شد.
در همان نشست هم اندیشی، موضوعی را مطرح کردم که غم انگیز بود، اما در آن زمان خنده حاضران را به دنبال داشت. گفتم اگر چند وقت دیگر دیدید که سوپر مارکت ها هم پشت شیشه نوشتند «ترجمه می شود»، تعجب نکنید. و در واقع همینطور هم بود. فعالیت کافی نت ها، دفاتر فنی، زیرپله های میدان انقلاب و غیره به شدت به بازار ترجمه و در نتیجه حرفه مترجمی آسیب وارد می کرد. همانجا موضوع صنف مترجمان مطرح شد که به لطف خدا در اسفند ۹۳ به ثمر نشست و انجمن صنفی مترجمان شهر تهران به عنوان نخستین انجمن صنفی مترجمان تحت مجوز وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تأسیس شد.
امروز نه تنها از راه اندازی وبگاه های مجاز خدمات ترجمه حمایت می شود، بلکه از فعالیت کافی نت ها و سایر مراکز غیر مجاز در حوزه ترجمه جلوگیری می شود. علاوه بر این، با برگزاری نشست ها و کارگاه های تخصصی در حوزه کسب و کار ترجمه، زمینه دانش افزایی نسل امروز و فردای ترجمه نیز فراهم شده است.
*کمی هم درباره کارگاه های تخصصی ترجمه که در این مدت برگزار شده، بگویید!
از زمان طرح مفهوم صنعت ترجمه در نشست موصوف، موضوع کسب و کار محوریت ویژه ای یافت. در سال ۹۱ و با همکاری سرای اهل قلم، نخستین کارگاه با عنوان «مهارت های کسب و کار ترجمه» برگزار شد. متعاقب آن در اوایل سال ۹۲ نشست دیگری با همین موضوع در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. بعد از آن واحدهای تهران مرکزی و تهران جنوب دانشگاه آزاد اسلامی میزبان این کارگاه بودند که با استقبال بسیار خوب دانشجویان مواجه شد. دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد تربت حیدریه، دانشگاه خیام مشهد و چند دانشگاه دیگر هم با همکاری انجمن صنفی مترجمان تهران اقدام به برگزاری این کارگاه کردند. علت اصلی برگزاری این نشست ها در دانشگاه ها، خلا عمیقی بود که میان دانشگاه و بازار ترجمه احساس می شد.
در سال ۸۹ هم به این موضوع اشاره کردم که اگر نتوانیم برای این همه فارغ التحصیل رشته های مترجمی در مقاطع مختلف شغل و گردش کار مناسب ایجاد کنیم، با بحران جدی مواجه خواهیم شد. متأسفانه نبود واحدهای مرتب با کسب و کار ترجمه و فناوری های ترجمه در مقطع کارشناسی معضل بزرگی بود که اولین راه برای کاهش اثر آن باید، فرآیند دانش افزایی را از دانشگاه آغاز می کردیم.
* پیش تر درباره اصلاح ساختار آموزش رشته ترجمه در دانشگاه گفته اید. الان در این باره چه نظری دارید؟
در یادداشتی که سال ۹۰ در یکی از خبرگزاری ها منتشر شد، اشاره ای به آسیب های موجود در آموزش دانشگاهی ترجمه داشتم و البته راهکارهایی هم ارائه کردم. یکی از آسیب های اشاره شده، عدم آشنایی دانشجویان کارشناسی ترجمه با مهارت ها و فرصت های شغلی در حوزه ترجمه در کشور است و پیشنهادم در این باره، گنجاندن واحدهای تخصصی و اجباری کسب و کار ترجمه و حقوق و تکالیف مترجم در مقطع کارشناسی ترجمه بود.
از طرف دیگر، بر ضرورت کارآموزی دانشجویان کارشناسی ترجمه تأکید کردم. البته اصلاح ساختار مقطع کارشناسی ترجمه که با هدف تربیت مترجم طراحی شده، وظیفه ای است که برعهده اهالی دانشگاه است و امیدوارم هر چه زودتر محقق شود. اما با توجه به اینکه با برگزاری کارگاه های کسب و کار ترجمه و حقوق و تکالیف مترجم در این چند سال، مسیر این اصلاح تا حد زیادی هموار شده، این امید هست که اهالی دانشگاه زودتر به این سمت حرکت کنند. با این حال، توصیه هایی مد نظر دارم. اول اینکه واحدهای کسب و کار ترجمه و حقوق و تکالیف مترجم و همچنین ترجمه و فناوری بسیار ضروری هستند و باید ارائه شوند. اما در ارائه آنها باید به این مهم توجه داشت که منابع منتخب برای تدریس باید حتما بومی باشند و عینی. ضمن آنکه اساتیدی که این واحدها را ارائه می کنند، آشنایی کافی با بازار ترجمه در ایران و دنیا را داشته باشند تا دوباره در گودال نظریه بازی و علم بی عمل گرفتار نشویم.
پیشنهاد دیگرم هم اجباری شدن کارآموزی دانشجویان مترجمی در نهادهای ترجمه است. در حال حاضر هم برخی دانشگاه ها به این مهم مبادرت دارند. اما متأسفانه این امر به طور کامل محقق نمی شود؛ به این معنی که اساتید به جای معرفی مترجمان به مراکز ترجمه برای کارآموزی، متنی را جهت ترجمه به آنها می دهند که این روش به هیچ وجه سودمند نخواهد بود. بنابراین توصیه می کنم، کارآموزی مترجمان لزوماً در نهادهای ترجمه انجام شود.
* برنامه بعدی انجمن مترجمان شهر تهران چیست؟
فرآیند شکل گیری و تثبیت صنعت ترجمه در کشور به خوبی پیش رفته است و امروز در مرحله توسعه قرار داریم. امروز دیگر فقط دغدغه مند ترجمه نیستیم. بلکه تلاش برای رفع مشکلات به صورت هدفمند و برنامه ریزی شده صورت می گیرد. با تثبیت جایگاه انجمن صنفی مترجمان شهر تهران، وقت آن است که این ظرفیت عظیم قانونی توسعه پیدا کند. وقت آن رسیده است که هر یک از شهرهای بزرگ و تأثیرگذار در حوزه ترجمه نیز انجمن های صنفی خود را داشته باشند تا با اتحاد آنها یک نظام جامع مترجمان شکل گیرد. به لطف خدا، امروز انجمن صنفی مترجمان تهران، بسیاری از موانع پیش رو برای تأسیس انجمن در شهرهای دیگر را برداشته و آمادگی کامل داریم تا با ارائه مشاوره و همکاری، زمینه تأسیس انجمن های شهرستان ها را فراهم کنیم.
امروز دوره انحصارطلبی و منیت ها پایان پیدا کرده و جز با همدلی و همگرایی، موفقیتی حاصل نخواهد شد.
منبع: خبرگزاري مهر