مجتبی مینوی ۱۹ بهمن ماه ۱۲۸۱ در تهران به دنیا آمد. پدرش شیخ عیسی شریعت‌مداری طلبه فاضلی بود که در سامره نزد میرزا محمدتقی شیرازی تدریس می‌کرد و مجتبی نیز تحصیلات مقدماتی خود را در این شهر گذراند. وی در سال ۱۲۹۰ به همراه خانواده به ایران بازگشت و ادامه تحصیل داد. تحصیلات متوسطه را در دارالفنون گذراند و با برخی شخصیت‌های ادبی آینده نظیر صادق هدایت هم‌درس بود. در سال۱۲۹۸، پدرش به ریاست عدلیه رشت منصوب شد و در نتیجه در رشت زندگی می‌کردند. از سال ۱۲۹۹ در دارالمعلمین تحصیل می‌کرد. در سال ۱۳۰۲ به فراخور شغل پدرش، نمایندگی مجلس شورای ملی، به تهران بازگشت. از همان سال در مجلس شورای ملی به عنوان تندنویس به مدت ۲۲ سال مشغول کار بود. در همین دوره، زبان پهلوی را نزد پروفسور هرتسفلد آلمانی فرامی‌گرفت.
مجتبی مینوی طی سال‌های بعد با محمدعلی فروغی و سید حسن تقی‌زاده آشنا شد. در سال ۱۳۰۷ به‌عنوان معاون دفتر سرپرستی محصلین در سفارت ایران درفرانسه به آن کشور اعزام شد، ولی پس از چند ماه درپی بروز اختلاف با رئیس دفتر مذکور به ایران بازگشت. در همان سال به ریاست کتابخانه معارف منصوب شد که بعداً به کتابخانه ملی تغییر نام یافت. در همین دوره با محمد قزوینی آشنایی یافت و روش نقد تحقیقی متون را نزد وی فراگرفت. در سال ۱۳۰۸ برای اشتغال در دفتر سرپرستی محصلین در سفارت ایران در لندن به انگلستان رفت. در سال‌های پس از آن زبان‌های انگلیسی و فرانسوی را بیش از پیش فراگرفت و طی دوره اقامت چندساله در اروپا با تعدادی از خاورشناسان به‌نام اروپایی آشنایی یافت. در سال ۱۳۱۲ به ایران بازگشت و در تهیه و چاپ دورهٔ شاهنامه توسط کتاب‌فروشی بروخیم شرکت کرد و همچنین با محمدعلی فروغی در تهیه خلاصهٔ شاهنامه همکاری داشت. در سال ۱۳۱۳ در کنگره بین‌المللی هزاره فردوسی در تهران حضور داشت و با بسیاری از خاورشناسان اروپایی که به ایران آمده بودند، آشنا شد. در همان سال دوباره به انگلستان سفر کرد و پانزده سالِ پس از آن را بیشتر در انگلستان اقامت داشت. اقامت طولانی او در این کشور موجب شد که با تعدادی از خاورشناسان سرشناس چون ولادیمیر مینورسکی، دنیسن راس، هارولد بیلی ووالتر هنینگ مراوده داشته باشد. همچنین او در اسفند سال ۱۳۱۹، مدتی با بی‌بی‌سی فارسی همکاری می‌کرد.در ایام اوج گرفتن نهضت ملی شدن نفت در سال ۱۳۲۸ و درپی دعوت به کار از سوی دانشگاه تهران به ایران بازگشت و به تدریس در دانشکده ادبیات پرداخت. از سال ۱۳۳۱ مدتی ریاست تعلیمات عالیه وزارت فرهنگ را برعهده داشت. از سال ۱۳۲۹ از طرف دانشگاه تهران مأموریت یافت که طی سفرهایی به کشور ترکیه، ضمن جستجو در کتابخانه‌های آن کشور و بررسی کتب خطی فارسی و عربی و ترکی به عکس‌برداری و تهیه میکروفیلم از تعدادی از کتب خطی بپردازد. گزارشی از نتایج علمی این سفرها را در مقالاتی با عنوان «از خزائن ترکیه» در مجله دانشکده ادبیات تهران، در سال ۱۳۵۵ در سه شماره متوالی منتشر شد. از سال ۱۳۳۶ به مدت ۴ سال به سمت رایزن فرهنگی ایران در ترکیه منصوب شد. در همین سال در کنگره بین‌المللی خاورشناسان در استانبول حضور یافت. در همین دوره عضو شورای عالی دانشگاه‌ها و شورای عالی سازمان اسناد ملی و عضو پیوستهٔ فرهنگستان ادب و هنر ایران (از سال ۱۳۵۲) و مشاوره در بنیاد فرهنگ ایران بود. در سال ۱۳۴۸ از دانشگاه تهران بازنشسته شد و در همان سال سرپرستی علمی بنیاد شاهنامه فردوسی را به‌عهده گرفت و تا پایان عمر به این کار ادامه داد.
مجتبی مینوی در طول مدت زندگانی خود در ده‌ها کنگره و انجمن علمی و ادبی جهان شرکت کرد و مقاله‌هایی ارائه داد. معروف‌ترین این کنگره‌ها عبارت‌اند از: کنگرهٔ بین‌المللی هزاره فردوسی، تهران 1313 ش، سمینار بررسی فرهنگ اسلامی،پرینستون (۱۳۳۲ ش)، سمینار تمدن غرب از نظر مشرق‌زمین، ونیز (۱۳۳۵ ش)، سمینار مورخان خاورمیانه، لندن (۱۳۳۸ ش)، کنگره بین‌المللی هنر و معماری ایران، نیویورک (۱۳۳۹ ش)، کنگره بین‌المللی خاورشناسان، استانبول (۱۳۳۰ ش)، کنگره بین‌المللی خاورشناسان، مونیخ (۱۳۳۶)، کنگره بین‌المللی خاورشناسان، مسکو (۱۳۳۹)، کنگره بین‌المللی ایران‌شناسان در آن آربر (۱۳۴۶)، کنگره بین‌المللی خاورشناسانپاریس (۱۳۵۲).
مجتبی مینوی در روز چهارشنبه ۷ بهمن ۱۳۵۵ در سن ۷۳ سالگی در تهران درگذشت و در قسمت آرامگاه مشاهیر بهشت زهرای تهران (شماره ۹۵۳۳) به خاک سپرده شد.
روانش شاد و راهش پررهرو!
فاطمه مدیحی
کارشناس ارشد مطالعات ترجمه
پایگاه اطلاع رسانی انجمن صنفی مترجمان