محمد قاضی (۱۲۹۲-۱۳۷۶) مترجم برجسته کرد ایرانی، و مترجم آثاری چون دن کیشوت و زوربای یونانی به زبان فارسی است. محمد قاضی فرزند میرزا عبدالخالق قاضی در ۱۲ مرداد ۱۲۹۲ در شهر مهاباد به دنیا آمد. ایشان در کتاب سرگذشت خود به نام خاطرات یک مترجم می‌نویسد: «پدر من ابتدا یک فررند به نام محمد داشت که فوت کرد سپس یک دختر داشت آن هم فوت کرد ولی به دلیل این‌که پدرم به نام محمد علاقه داشت من را محمدثانی نامید». میرزا عبدالخالق، امام جمعه مهاباد بود. محمد قاضی آموختن زبان فرانسه را در مهاباد نزد شخصی به‌نام آقای گیواز کردان عراق آغاز کرد. قاضی در سال ۱۳۰۸ با کمک عموی خود میرزا جواد قاضی که از آلمان دیپلم حقوق گرفته بود و در وزارت دادگستری کار می‌کرد، به تهران آمد و در سال ۱۳۱۵ از دارالفنون در رشته ادبی دیپلم گرفت. در سال ۱۳۱۸ دوره‌ي دانشکده حقوق دانشگاه تهران را در رشته‌ي قضایی به پایان برد. او در طول این دوران همیشه جزو بهترین شاگردان زبان فرانسه بود. از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۰ دوره‌ي خدمت نظام را با درجه‌ي ستوان دومی در دادرسی ارتش گذراند. محمد قاضی در مهرماه ۱۳۲۰ به استخدام وزارت دارایی درآمد. در سال ۱۳۵۵ از خدمت دولتی بازنشسته شد.
از ابتدای دهه‌ي ۱۳۲۰ با ترجمه‌ي اثری کوچک از ویکتور هوگو به نام کلود ولگرد، نخستین قدم را در راه ترجمه برداشت و پس از آن ۱۰ سال ترجمه را کنار گذاشت. در سال ۱۳۲۹ پس از صرف یک سال‌و نیم وقت برای ترجمه‌ي جزیره پنگوئن‌ها اثر آناتول فرانس، به‌زحمت توانست ناشری برای این کتاب پیدا کند، اما سه سال بعد که این اثر انتشار یافت، به دلیل شیوایی و روانی و موضوع متفاوت کتاب، آناتول فرانس از ردیف نویسندگان بی‌بازار که کتابشان را در انبار کتاب‌فروشان در ایران خاک می‌خورد به درآمد. در این باره نجف دریابندری در روزنامه اطلاعات مطلبی با عنوان «مترجمی که آناتول فرانس را نجات داد» نوشت. در سال ۱۳۳۳ کتاب شازده کوچولو نوشته‌ي سنت اگزوپری را ترجمه کرد که بارها تجدید چاپ شد. محمد قاضی با ترجمه‌ي دوره‌ي کامل دن کیشوت اثر سروانتس در سال‌های ۱۳۳۶ تا ۱۳۳۷ جایزه‌ي بهترین ترجمه‌ي سال را از دانشگاه تهران دریافت کرد. محمد قاضی پس از بازنشستگی به فعالیت در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پرداخت که حاصل این دوره ترجمه‌ي کتاب‌های باخانمان از هکتور مالو، ماجراجوی جوان از ژاک ژروند و زوربای یونانی از نیکوس کازانتزاکیس است.
محمد قاضی در ۱۳۵۴ به بیماری سرطان حنجره دچار شد و هنگامی که برای معالجه به آلمان رفت، بیماری تارهای صوتی و نای او را گرفته بود و پس از جراحی، به‌علت از دست دادن تارهای صوتی، دیگر نمی‌توانست سخن بگوید و از دستگاهی استفاده می‌کرد که صدایی ویژه تولید می‌کرد. با این حال کار ترجمه را ادامه داد، و ترجمه‌های جدیدی از او تا آخرین سال حیاتش انتشار می‌یافت. وی ۵۰ سال ترجمه کرد و نوشت و نتیجه تلاش او ۶۸ اثر اعم از ترجمه ادبی و آثار خود او به زبان فارسی است. از آثار مهم ترجمه‌شده توسط او می‌توان به دن کیشوت اثر سروانتس، نان و شراب اثر اینیاتسیو سیلونه، آزادی یا مرگ، و در زیر یوغ نام برد. وی بیشتر از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه می‌کرد.
او در مقدمه کتاب زوربای یونانی، خود را «زوربای ایرانی» نامیده‌است. محمد قاضی در سحرگاه چهارشنبه ۲۴ دی ۱۳۷۶ در ۸۴ سالگی در تهران درگذشت. همسر وی، «ایران» پیش از او درگذشته بود. محمد قاضی در شهر زادگاه خود مهاباد به خاک سپرده شد. در فروردین ۱۳۸۶ خورشیدی در کوی دانشگاه مهاباد از تندیس محمد قاضی به بلندی چهار متر پرده‌برداری شد.
آثار او :
جزیره پنگوئن‌ها، نوشته‌ي آناتول فرانس
چهل روز موسی داغ، نوشته‌ي فرانتز ورفل، ۱۳۷۳
درد ملت (ترجمه با همکاری احمد قاضی از رمان کردی «ژانی گه‌ل» نوشته ابراهیم احمد)
دن کیشوت، نوشته‌ي میگل سروانتس، ۱۳۳۶
زوربای یونانی، نوشته‌ي نیکوس کازانتزاکیس
شازده کوچولو، نوشته‌ي آنتوان دو سنت‌اگزوپری، ۱۳۳۳
صلاح‌الدین ایوبی، نوشته‌ي آلبر شاندور
قلعه مالویل، نوشته‌ي روبر مرل
کمون پاریس
مسیح بازمصلوب، نوشته‌ي نیکوس کازانتزاکیس
نان و شراب، نوشته‌ي اینیاتسیو سیلونه
آخرین روز یک محکوم، نوشته‌ي ویکتور هوگو
آدم‌ها و خرچنگ‌ها
آزادی یا مرگ، نوشته‌ي نیکوس کازانتزاکیس
ایالات نامتحد، نوشته‌ي ولادیمیر پوزنر
باخانمان، نوشته‌ي هکتور مالو
بردگان سیاه
پولینا چشم و چراغ کوهپایه، نوشته‌ي آناماریا ماتوته
تاریخ ارمنستان
تاریخ مردمی آمریکا، نوشته‌ي هاروی واسرمن
تاریک‌ترین زندان، نوشته‌ي ایوان اولبراخت
خداحافظ گری کوپر، نوشته‌ي رومن گاری
انجمن صنفی مترجمان شهر تهران از خداوند منان برای روح ایشان آرامش مسألت می‌دارد.
مریم صاحب اختیاری، دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات ترجمه
پايگاه اطلاع‌رساني انجمن صنفی مترجمان شهر تهران