دومین جلسه از سلسله نشست های نقد ترجمه با حضور استاد حسن هاشمی میناباد با موضوع « نقد ترجمه با نگرشی خاص به رویکرد آنتوان برمن»، عصر چهارشنبه ۲۸ مهر ماه ۱۳۹۵ در مکان حوزه هنری برگزار شد. در این نشست ها که انجمن صنفی با هدف آشنایی علاقمندان با دانش نظری و عملی، نقد ترجمه، تربیت منتقد ترجمه و با رویکردی عملی به مطالعات ترجمه کاربردی برگزار می کند، اساتید مجرب این حوزه به بررسی تخصصی و علمی- کاربردی نقد ترجمه می پردازند.
استاد هاشمی میناباد در این جلسه به بیان شکاف موجود بین نظریه و عمل پرداخت و گفت: « در دانشگاه ها، کمتر به جنبه عملی توجه می شود و برخی مترجمان نیز از جنبه های تئوری نقد غافل مانده اند. ویدر ادامه گفت : « مترجم واقعی کسی است که زندگی را با ترجمه سر می کند.»
حسن هاشمی میناباد، تصریح کرد: «روش انتوان برمن بر پایه ادبیات و نقد ترجمه استوار است . جامعه ما ادبیات محور است و ادبیات، محور فرهنگ ماست.»
وی در ادامه افزود « در جامعه ما، تصور از نقد، پرداختن به جنبه های منفی اثر است و این در حالی است که نقدی که کاملا منفی باشد، اصلا نقد نیست ، البته حتی از جنبه منفی هم می توان به جنبه مثبت آن پی برد. ایشان در ادامه گفت انتقاد از ویژگیهای فطری انسان است و انسان حتی می تواند از خود انتقاد کند.
به گفته میناباد: نقدترجمه، تجربه خواننده را هم قوی می کند و نکته جالب توجه آن است که ما در نقد آثار ترجمه شده قدیم، صرفا نکات مثبت آنها را ذکر می کنیم.
در حوزه نقد ، تمایل به انتقاد از اثر وجود دارد و تفکرغالب این چنین است که ترجمه باید نسخه مصدق متن اصلی باشد. امروزه می دانیم که، چنین الزامی وجود ندارد. ترجمه یک اثر می تواند از زبان مبدا فاصله بگیرد.
نکته دیگر اینکه، مترجم هم مانند هر انسان دیگری، ممکن الخطاست. از سوی دیگر، غالبا یک اثررا اگر ترجمه باشد و نه ادبیات تولیدی؛ آن را درجه ۲ در نظر می گیریم.
گاهی ، مترجم را به اعتبار سایر آثارش می شناسیم . مثلا ، شاملو را به اعتبار شعرش می شناسیم و ترجمه شاملو از شازده کوچولو را به اعتبار صدای شاملو ، به اعتبار کتابی که خواننده عام دارد و از کودک و نوجوان جدا شده است.
در ادامه مراحل نقد ترجمه به روایت آنتوان برمن مطرح شد:
۱. خواندن و بازخوانی ترجمه
۲. خواندن و بازخوانی متن اصلی
۳. در جست و جوی مترجم
۳.۱. موضع مترجم
۳.۲. طرح ترجمه
۳.۳. افق مترجم
۴. تحلیل ترجمه
۴.۱. شکل تحلیل
۴.۲. مقایسه ترجمه با متن اصلی
۴.۳. طرز مقایسه
۴.۴. مقبولیت ترجمه
استاد میناباد تصریح کرد : بنا به رویکرد برمن، نخستین گام برای نقد ترجمه این است که متن ترجمه شده را بارها و بارها و مستقل از متن اصلی بخوانیم. او در ادامه اظهار داشت گاهی می توان، متن ترجمه شده را به عنوان یک اثر مستقل در زبان فارسی پذیرفت . وی برای نمونه به « دُنِ آرام» ترجمه « احمد شاملو» اشاره کرد و افزود: « شاملو در مقدمه دُنِ آرام، بیان می کند که این کتاب را ترجمه کرده است تا یک زبان روایی برای داستان نویسی فارسی، پیشنهاد بدهد. از این رو، می توان ترجمه یدنِ آرام احمدشاملو را یک اثر مستقل فارسی دانست.»
حسن هاشمی میناباد ادامه داد مرحله دوم در نقد ترجمه با رویکرد برمن ، « خواندن و بازخوانی متن اصلی» و این گام در واقع ، «مرحله پیش تحلیل متنی» است . در این مرحله، همچنین خوب است که به دنبال این باشیم که دیگران در مورد نویسنده، چه نظراتی داشته اند و این گونه خود را برای مرحله سوم، آماده کنیم.
مرحله سوم، « در جست و جوی مترجم » به موضع مترجم توجه می کنیم، مثلا، ابن مقفع، مترجم کلیله و دمنه، بر آن بوده که در خلال ترجمه فرهنگ نیاکان ایرتنی خود را برای اعراب در زمان خود بازگو کند و اندیشه های سیاسی خودش را در ترجمه بگنجاند. وی پس از توضیحاتی درباره موضع مترجم ، در تبیین « طرح ترجمه » یا برنامه و غالب ترجمه که در انگلیسی آن را Translation project می گویند، اظهار داشت ، در این مرحله باید به میزان خود مختاری و دگر سالاری مترجم توجه داشته باشیم. یعنی توجه داشته باشیم که مترجم تا چه اندازه به خودش آزادی می دهد و تا چه حد، در بندِ متن اصلی است.
او در ادامه توضیح داد، منظور از افق مترجم، مجموعه ای از پارامترهای زبانی ، زبانشناختی، ادبی ، تاریخی ، فرهنگی و مواردی از این قبیل است که بر مترجم اثر می گذارد.
پس از آن ، در مورد مرحله چهارم ، یعنی «تحلیل ترجمه» نیز توضیحاتی ارائه شد.
در بخش دوم نشست ، چند صفحه از ترجمه کتاب «سالومه» اثر اسکار وایلد و ترجمه عبدالله کوثری، مترجم نام آشنایی که در آستانه هفتادسالگی قرار دارد، تحلیل شد.
حسن هاشمی میناباد معتقد است در ترجمه این کتاب، سبک مترجم ، از سبک اسکار وایلد بالاتر است. وی به « فرایند واژه سازی تکرار » در ترجمه کوثری اشاره کرد ، مثلا «رفته رفته » در مقابل « Gradually » و « آرام آرام » در مقابل « Slowly » که از مواردی است که متاسفانه کمتر در کارهای مترجمان جوان به چشم می خورد.
نکته دیگری که هاشمی میناباد در تحلیل ترجمه ی عبدالله کوثری از «سالومه » به آن اشاره کرد و جالب توجه بود، واژه گزینی کوثری است. هاشمی میناباد تصریح کرد که مترجمان غالبا همیشه در ترجمه «always » از واژه « همیشه » استفاده می کنند ، حال آنکه کوثری واژگانی چون « هماره و پیوسته » را به کار برده و بر زیبایی ترجمه، افزوده است.
لازم به ذکر است، این دوره طی یک سال و بصورت ۱۰ نشست برگزار خواهد شد و در پایان به شرکت کنندگان گواهی حضور اعطا خواهد شد.
شرکت کنندگان در این نشست می توانند برای دریافت گواهی خود با دفتر انجمن تماس حاصل نمایند.
گردآوری: فاطمه مدیحی