چندی پیش خبر حضور یک مترجم ایرانی در پروژهای جهانی منتشر شد. دکتر نجمه شبیری برای پروژه جهانی ترجمه «دن کیشوت» به ۱۴۰ زبان دنیا انتخاب شد. بزرگداشت چهارصدمین سال درگذشت سروانتس، در قالب یک پروژه ترجمه جهانی کلید خورد. ترجمه کتاب «دن کیشوت» به ۱۴۰ زبان زنده و هر فصل به یک زبان. این انتخاب شایسته بهانهای شد تا پایگاه اطلاع رسانی انجمن صنفی مترجمان شهر با دکتر شبیری، یکی از اعضای افتخاری این انجمن، دکترای زبان اسپانیایی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مترجم رسمی اسپانیایی مصاحبهای اختصاصی داشته باشد که شرح آن را در ادامه خواهید خواند:
۱. ضمن تبریک بابت انتخاب حضرتعالی به عنوان مترجم ایرانی حاضر در پروژه ترجمه دن کیشوت به ۱۴۰ زبان دنیا، درباره این پروژه، نحوه انتخاب شما و جزییات آن توضیحاتی می‌دهید؟
با تشکر از لطف شما، شاید دلیل انتخاب من برای این اثر این باشد که از فارغ التحصیلان سابق دانشگاه کمپلوتنسه و رتبه اول دوره خودم بودهام. اما درباره اصل پروژه، دکتر خوزه مانوئل لوسیا مخیاس طی نامهای در سال گذشته ضمن دعوت از اینجانب برای همراهی در پروژه ترجمه چندین زبانه «دن کیشوت» اعلام داشتند دانشگاه کمپلوتنسه مادرید در نظر دارد تا به مناسبت چهارصدمین سال درگذشت خالق رمان مدرن جهان یعنی سروانتس، مبتکر اقدامی جهانی تحت عنوان ترجمه هر فصل از کتاب «دن کیشوت» به یک زبان باشد. در نامه دوم مطرح شد که قصد دارند کلیه ترجمهها به زبان مدرن هر کشور باشد و از من خواستند تا خودم فصلی را (پیش از اعلام به دیگران) انتخاب نمایم.
قطعاً برای من این افتخار بسیار بزرگی بود تا در چنین پروژه ارزشمندی شرکت کنم و فصل زیبا و به یادماندنی آسیابهای بادی، فصل ۸ از جلد اول، را انتخاب کرده و موافقت خویش را به اطلاع ایشان رساندم.
در مکاتبه اخیر اعلام شد که خوشبختانه این اثر نمادین و منحصر به فرد که قطعاً جزو کتب نفیس کلکسیونی خواهد بود، در ماه نوامبر سال جاری به چاپ میرسد و آیین رونمایی از آن در ۱۲ دسامبر همین سال و با قرائت یک پارگراف از هر فصل توسط مترجم همان زبان در مادرید و در حضور کلیه مترجمین و شخصیتهای برجسته علمی و دانشگاهی برگزار خواهد شد. اینجانب نیز افتخار دارم بخش خود را به زبان فارسی در آن مرکز جهانی قرائت خواهم کرد، و ان شاالله در آینده و پس از بازگشت اطلاعات تکمیلی از این مراسم و جزییات مربوط به کتاب را بیان خواهم کرد.
بی تردید کتابی که هر فصل آن به یک زبان ترجمه شده از ویژگی منحصر به فردی برخوردار خواهد بود. جالب توجه اینکه، ۴۰ زبان از بین این ۱۴۰ زبان انتخاب شده هیچ تجربهای از ترجمه‌ی «دن کیشوت» نداشته‌اند و برای اولین ترجمه این کتاب را خواهند دید و به گمانم در ۱۲ فصل نیز به مطالعه زبانشناختی این اثر پرداخته شده است.
۲. علیرغم پتانسیل و غنای ادبیات فارسی، چه عواملی را در شناخته و مطرح نشدن مناسب آن در سطح جهانی دخیل میدانید؟
سوال بسیار خوبی است. شاید بتوان عواملی مانند نداشتن افکار اکادمیک و ابتکار عمل و نظم را که همواره جای آن در کشور ما خالی بوده را در این مقوله مؤثر دانست و شاید هم به عدم باور خودمان برگردد.
ما ملت عجیبی هستیم، گاه خود را ارباب جهان و تمدن میدانیم و گاه چنان در برابر باور خودمان بهتزدهایم که این حالتمان تردیدبرانگیز است. برای نمونه، شما همین پروژه عظیم ترجمه مورد نظر را نگاه کنید: ۱۴۰ مترجم و نویسنده از سراسر جهان بدون دریافت هیچ پولی و با افتخار و علاقه فراوان دعوت به همکاری را میپذیرند و از آن جالبتر اینکه این مرکز برای برگزاری مراسم رونمایی هم متقبل هیچ هزینهای نمیشود، نه بلیت هواپیما، نه هتل، نه پذیرایی مفصل و ... .
و حال آنکه یک نکته قابل تأمل است:
فقط کافیست چنین مراسمی در ابعاد جهانی را مقایسه کنید با انواع و اقسام همایشهای گاه نه چندان سودمند که در کشورمان برگزار میشود، برای هر کدام یک طومار بلندبالا بودجه لیست میشود، تمام رستورانهای مهم شهر مورد عنایت قرار میگرند و غالباً تحت عنوان مهماننوازی ایرانی از خزانه دولت هدایایی نیز به شرکتکنندگان متحیر اهدا میگردد. و سؤال اینجاست، واقعا چرا؟
۳. پیشنهاد شما در راستای معرفی ادبیات ایران در دنیا چیست؟
حقیقتاً فکر میکنید علاقمندان به ادبیات فارسی در دنیا کم هستند؟
فراخوانهایی از این دست با استقبال جهانی ادب دوستان مواجه نخواهد شد؟
شک ندارم که که اینطور نیست و بسیار هم مورد استقبال قرار خواهد گرفت.
متأسفانه، ما در ایران درگیر تشکیل کارگروه و کمیته و القابی این چنین هستیم؛ حال آنکه متولی دریافت و هماهنگی چنین کتاب نفیس و جذابی تنها یک نفر در اسپانیا بوده که کار ایشان دریافت کارها و هماهنگی با مترجمین در سراسر جهان و تحویل نسخه نهایی به انتشاراتی بوده است.
در کشور ما به واقع جای کار جدی و بی سر وصدا انجام دادن خالی است...
۴. نقش نظام صنفی را در ارتقای جایگاه ادبیات و ترجمه چقدر موثر میدانید؟
نقش صنف؟ خُب، مشخص است که وجود هر صنفی هم به آن صنف نظم میبخشد و هم از آن حمایت میکند و همچنین میتواند متولی کارهای بزرگی از این قبیل شود.
۵. به نظر شما دولتها تا چه اندازه میتوانند در حضور مترجمان بزرگ کشور در عرصه جهانی مؤثر باشند؟
پاسخ به این سوال همان است که عرض کردم. باور ادبیات خودمان و برنامهریزی برای معرفی تخصص آن به سراسر جهان.
برای مثال، ببینید در همین ترجمه کتاب «دن کیشوت» چطور ۴۰ زبان جدید به ترجمه این اثر برای نخستین بار اضافه شدهاند. و بیتردید وقتی یک فصل از کتاب ترجمه شده مابقی اثر نیز به آن زبان ناشناخته ترجمه خواهد شد. و به همین سادگی تبلیغ زبان و ادبیات یک ملت و کشور میشود.
دولت باید خود را ملزم به نظمبخشی باور ملت ایران به هویت خویش، برنامهریزی و اجرای چنین برنامههایی کند و در این راستا تمام اندیشمندان و متفکرین نیز میبایست دولت را یاری دهند، و مطمئناً این کار را خواهند کرد.
۶. بسیاری از کارشناسان معتقدند کیفیت ترجمههای موجود در بازار به شدت افت کرده، آیا موافقید؟ راهکارهای پیشنهادی شما چیست؟
شاید به این خاطر باشد که ترجمه در آمد خاصی ندارد. انجمن صنفی مترجمان میتواند در همین راستا گامهای بسیار مؤثری بردارد تا شاید ممر درآمدی برای مترجمین فراهم شود و دیگر مجبور نباشند به ترجمههای سفارشی و فوری تن دردهند. و البته هزار نکته باریکتر از مو اینجاست و صحبت در این باره بسیار زیاد است، در این مقال نمیگنجد و البته مستلزم مطالعه و بررسی دقیق و علمی. و اگر هر مترجمی تنها در زمینه علاقه و تخصص خودش ترجمه کند بدون شک کیفیت ترجمههای موجود بهتر خواهد شد.
در پایان اگر نکته‌ای باقی مانده بفرمایید.
موفق باشید.
سیده هستی حسینی
روابط عمومی انجمن صنفی مترجمان شهر تهران
پایگاه اطلاع رسانی انجمن صنفی مترجمان شهر تهران