رییس انجمن صنفی مترجمان شهر تهران معتقد است مشکلات مادی در جامعه ترجمه بیداد می‌کند و همین امر مایه دلسردی مترجمان کشورمان شده است.
خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: انجمن صنفی مترجمان شهر تهران سال گذشته تاسیس شد و اهداف مشخصی را در افق و آینده کاری خود مطرح کرد. از جمله مسائل و موضوعاتی که این انجمن دنبال می کند، رسیدن به قانون و اساسنامه ای مدون برای ترجمه در کشور است که جوانب مختلف حقوقی در آن رعایت شود.
محمدرضا اربابی رییس انجمن صنفی مترجمان شهر تهران یادداشتی را با عنوان «صنعت ترجمه راهبردی در افق سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه» در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است که در آن، این گونه مسائل مورد بررسی قرار گرفته است.
مشروح متن این یادداشت در ادامه می آید:
سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه بر پایه سه محور «اقتصاد مقاومتی»، «پیشنازی در عرصه علم و فناوری» و «تعالی و مقاوم سازی فرهنگی» در تاریخ نهم تیرماه ۱۳۹۴ از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد. این سیاست‌های کلی مشتمل بر ۸۰ بند و در برگیرنده سرفصل های امور اقتصادی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، اجتماعی، دفاعی و امنیتی، سیاست خارجی، حقوقی و قضایی، فرهنگی و علم، فناوری و نوآوری است.
سیاست‌های ابلاغی همان طور که از عنوان آن پیداست، سیاست‌های کلی است و دولت‌مردان و قانونگذاران کشور موظف اند براساس این سیاست‌های کلی اقدام به تقنین و اجرای برنامه ششم توسعه کشور کنند که می بایست تعالی و پیشرفت کشور را در دوره پیش رو تضمین کند. صنعت ترجمه راهبردی نیز به عنوان ابزار موازنه قدرت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از مفاد این سیاست‌های کلی بی بهره نبوده و برخی از بندهای آن به طور مستقیم قابل انطباق با شرایط موجود و الزامات پیشرفت صنعت ترجمه کشور است که در این یادداشت به تبیین و تشریح این مفاد خواهیم پرداخت.
سرفصل امور فرهنگی دربرگیرنده ۶ بند است که موارد قابل تعمیق آن در حوزه صنعت ترجمه به شرح ذیل هستند:
بند ۶۸: تلاش شایسته برای تبیین ارزش‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران
مندرجات این بند از ۲ زاویه قابل بررسی است. اول اینکه تلاش مد نظر برای تبیین ارزش‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در بعد داخلی ملاک عمل باشد که البته لازم است، اما بی شک کافی نیست. لذا دیدگاه دوم موضوعیت می‌یابد که همانا پرداختن به این ارزش در ابعاد بین‌المللی است.
با تمرکز بر نگاه دوم باید بر این واقعیت تأکید کرد که امروز بیش از هر زمان دیگری، ضرورت صدور ارزش‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران احساس می‌شود. توصیه‌های مکرر مقام معظم رهبری به ترجمه آثار فاخر و ویژه ادبیات دفاع مقدس حاکی از این ضرورت است که البته متاسفانه در کشور با ضعف‌های بسیاری در دست اجرا می‌باشد. موازی کاری، عدم رعایت الگوی مناسب انتخاب مترجم، نبود نظارت کافی و عدم اجرای نظام مدیریت کیفیت، هدر رفت بودجه های اختصاص یافته، عدم انتخاب مطلوب آثار و بسیاری عوامل دیگر از جمله نقاط ضعف ترجمه صادراتی ایران در این روزها به حساب می‌آیند که با نهادینه شدن مفهوم صنعت ترجمه راهبردی، امکان اصلاح و بهبود آن به منظور تحقق اهداف برنامه ششم توسعه وجود دارد.
اجرای طرح‌های اساسی و کلان از قبیل طرح مکتب بیداران به منظور جهانی‌سازی وصیت‌نامه‌های شهدای انقلاب اسلامی با ترجمه آن‌ها به زبان‌های گوناگون، تدوین فرهنگ چندزبانه واژگان ایثار و شهادت، ترجمه آثار ادبی فاخر در این عرصه و غیره می‌تواند در این عرصه راه‌گشا باشد.
بند ۷۱: حمایت مادی و معنوی از هنرمندان، نوآوران، محققان و تولیدکنندگان آثار و محصولات فرهنگی و هنری مقوّم اخلاق، فرهنگ و هویت اسلامی- ایرانی
اولین نکته‌ای که در این بند نظر مخاطب متخصص را جلب می‌نماید، درج واژه فراشامل هنرمندان است که به عنوان یک واژه کلی، هنرمندان، نویسندگان، مترجمان و غیره را در بر می‌گیرد؛ گرچه امیدواریم در آینده‌ای نزدیک مترجمان خود هویتی مستقل از هنرمندان و نویسندگان عزیز بیابند.
اساس این بند کلیدی و راهبردی، موضوع حمایت مادی و معنوی از هنرمندان و تولید کنندگان آثار و محصولات فرهنگی است. چه کسی بیش از مترجمان این سرزمین نیازمند این حمایت هستند؟ آیا می توان نقش پررنگ مترجمان را در تولید آثار و محصولات فرهنگی نادیده گرفت؟ اما باید دید این حمایت‌ها با چه ساز و کار و از چه کانالی قابل هدایت و تحصیل هستند.
حمایت‌های مادی از مترجمان را می‌توان در دو قالب کلی «مالکیت معنوی» و «اخلاق حرفه‌ای» در نظر گرفت. تدوین اصول اخلاق حرفه‌ای در کلیه حوزه های حرفه‌ای با سرعت قابل توجهی صورت می‌پذیرد و در حال حاضر در اغلب کشورهای دنیا اصول و منشور اخلاق حرفه‌ای مترجمان تدوین گردیده است. اما در ایران این موضوع نوپاست و صرفاً اداره کل امور مترجمان رسمی قوه قضاییه اقداماتی را به منظور تدوین این منشور در دستور کار قرار داده است که البته اقدامی ستودنی و قابل تحسین است.
نهادینه شدن اصول اخلاق حرفه‌ای در جامعه ترجمه می‌تواند مانع بسیاری از آشفتگی‌های موجود در عرصه صنعت ترجمه باشد.
در طرف دیگر، موضوع رعایت اصول و موازین مالکیت معنوی مربوط به فعالیت‌های مترجمان است که در قالب کنوانسیون برن یا دستورالعمل‌های یونسکو و غیره به تفصیل به آن‌ها پرداخته شده است. این حق یک مترجم است که نامش در پای اثری که ترجمه کرده است به چشم بخورد؛ خواه این اثر یک اثر مکتوب باشد یا یک فیلم یا یک برنامه رادیویی.
جنبه دیگر حمایت که از اهمیت به سزایی برخوردار است، حمایت مادی است. چرا مترجمان این سرزمین باید ترجمه را شغل دست چندم خود بدانند؟ چرا اغلب مترجمان ایرانی از وضعیت معیشتی خود رضایت ندارند؟ چرا جامعه ترجمه از حداقل حقوق‌های یک صنف رسمی بی‌بهره بوده است؟ و بسیاری چرای دیگر.
بی تردید مشکلات مادی در جامعه ترجمه بیداد می‌کند و همین امر مایه دلسردی مترجمان ایران زمین شده است. قیمت‌های نامناسب و فاقد استاندارد لازم، عدم وجود حمایت از مترجمان در دعاوی میان مترجم و کارفرما، عدم وجود قراردادهای پشتیبان برای مترجمان در همکاری با کارفرمایان و بسیاری موارد دیگر از جمله مشکلاتی هستند که پیامدهای مادی را برای مترجمان به دنبال دارند. اما راهکار چیست و مفاد این بند چگونه ضمانت اجرایی لازم را خواهد داشت؟
شکل‌گیری انجمن‌های صنفی در هر حرفه و پیشه‌ای ناشی از وجود مشکلات صنفی اعضای جامعه آن حرفه است و امروزه اتحادیه‌ها تعیین کننده بسیاری از مناسبات موجود در حوزه صنف خود هستند و دولت‌ها نیز رفته رفته به جایگاه واقعی اصناف پی‌برده‌اند. با این توضیح می‌توان دریافت که عدم وجود یک انجمن یا اتحادیه صنفی در حوزه ترجمه دلیلی مهم و بزرگ برای این مشکلات و کمبودها در ترجمه کشور هستند. قطعا نقش انجمن صنفی مترجمان در حمایت مادی و معنوی از مترجمان بی بدیل است و امید است با توجه به شکل‌گیری انجمن صنفی مترجمان شهر تهران به عنوان نخستین انجمن صنفی تحت مجوز وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در کشور، که انجمنی جامع الطرف و نخبگانی محسوب می شود، تا حد قابل توجهی این مشکلات مرتفع شود. وظایف مصوب این انجمن در قالب اساسنامه انجمن از قبیل حمایت مادی و معنوی از اعضای جامعه ترجمه، استانداردسازی فعالیت‌های مرتبط با ترجمه از قبیل نظام رتبه‌بندی مترجمان، نهضت ملی نقد ترجمه، نظام مدیریت کیفیت ترجمه، نظام قیمت گذاری ترجمه و غیره از جمله برنامه‌هایی است که در صورت همراهی جامعه ترجمه و مشارکت آن‌ها در آینده خود، تحقق یافته و می تواند سامان قابل توجهی به اوضاع صنعت ترجمه در کشور بدهد.
سرفصل امور علم، فناوری و نوآوری دربرگیرنده ۷ بند اصلی است که بند ۷۸ آن به شکل ملموسی منعکس کننده یکی از آسیب‌های بزرگ صنعت ترجمه ایران است و پرداختن به آن در تدوین و اجرای قوانین آموزشی امری ضروری است.
بند ۷۸: تنظیم رابطه متقابل تحصیل و اشتغال و متناسب سازی سطوح و رشته های تحصیلی با نقشه جامع علمی کشور و نیازهای تولید و اشتغال
همان طور که پیش از این بارها در بررسی‌ها و تحلیل‌های آسیب شناختی کارشناسان ترجمه مورد اشاره قرار گرفته، عدم تطابق و رابطه مطلوب میان تحصیل و اشتغال در حوزه صنعت ترجمه امری محتوم و غیرقالب انکار است که صاحب نظران دلایل متعددی را برای آن برشمرده‌اند. از جمله اینکه شرح و نحوه اجرای دوره های کارشناسی مترجمی کفاف تربیت مترجم حرفه‌ای را نمی‌دهد و مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری ترجمه نیز با هدف تربیت پژوهشگر و استاد ترجمه و با قالب مطالعات ترجمه طراحی شده اند.
همین امر و دلایلی دیگر سبب شده است که بخش قابل توجهی از فارغ التحصیلان رشته مترجمی در زبان‌های مختلف، توانایی لازم برای ورود مستقیم به بازار کار را نداشته باشند که این امر موجب ریزش مترجمان آینده شده و عدم اشتغال یا اشتغال نامتناسب را موجب می‌گردد. قانونگذاران و مجریان قوانین در این باب بایستی به چند نکته مهم توجه کنند: اول اینکه میزان ورودی رشته‌های مترجمی با توجه به وجود دانشگاه‌های علمی کاربردی، پیام نور، آزاد و سراسری که به شکل گسترده‌ای دانشجوی مترجمی زبان‌های مختلف را جذب می کنند، تناسبی با نیاز بازار کار ندارد و این امر سیلی از متقاضیان کار را ایجاد می‌کند که بازار مناسبی برای ایشان وجود ندارد. از طرف دیگر برقراری دوره‌های واسطه میان دانشگاه و بازار کار از قبیل دوره‌های کارآموزی یا دوره‌های تکمیلی متناسب با مهارت‌های مورد نیاز بازار می‌تواند به نزدیک شدن فارغ التحصیلان به شغل مناسب کمک برساند.
در پایان ذکر این نکته ضروری است که تحقق اهداف صنعت ترجمه و به ویژه شکل‌گیری ابعاد گوناگون صنعت ترجمه راهبردی به عنوان ابزار موازنه قدرت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران نیازمند حمایت جدی از تشکل‌های صنفی و نظارت بیشتر بر فعالیت‌های آموزشی دانشگاه‌هایی است که رشته‌های مترجمی را ارائه می‌دهند.
امید است روزی در صنعت ترجمه ایران، همه چیز در جای خود قرار گیرد و هیچ دست تفرقه افکن منفعت طلبی نتواند به اتحاد و همدلی جامعه فرهیخته ترجمه خدشه ای وارد سازد. یقیناً تحقق این هدف بزرگ بدون هم دلی و هم زبانی تمامی اعضای جامعه ترجمه یک رویای دست نیافتنی خواهد بود.