محمدرضا اربابی رییس انجمن صنفی مترجمان شهر تهران در گفت و گویی با خبرنگار لیزنا در مورد فعالیت های این انجمن در راستای حفظ حقوق مالفین و مترجمین توضیح داد.
انجمن صنفی کارگری مترجمان شهر تهران با هدف حفظ حقوق و منافع مشروع و قانونی و بهبود وضع اقتصادی مترجمان تأسیس شده است. این انجمن در اواخر سال ۱۳۹۳ تشکیل شد و نخستین انجمن صنفی مترجمان ایران تحت مجوز وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی محسوب می‌شود.
محمدرضا اربابی، رییس انجمن صنفی مترجمان شهر تهران در رابطه با اقدامات و پشتیبانی‌های انجمن از مترجمان توضیح داد.
نظر کلی انجمن صنفی مترجمان شهر تهران در مورد رعایت حق مؤلف از جانب مترجمان کتاب‌های خارجی و همچنین رعایت حق مؤلف در جهت حفظ منافع مترجمان کتاب‌ها در ایران چیست؟
موضوع حق مؤلف از چند جنبه قابل بررسی است. یکی از اثرات رعایت حق مؤلف، جلوگیری از ترجمه‌های موازی و همچنین ترجمه‌های مکرر بدون منطق است. وقتی صاحب اثری حق ترجمه و نشر اثر خود را به مترجمی در ایران واگذار می کند، در صورت رعایت حق مؤلف، مترجم دیگری حق ترجمه و نشر اثر را ندارد. ترجمه‌های موازی یکی از نقاط ضعف ترجمه و نشر کشور است که رصد و پایش مطلوبی بر روی آن وجود ندارد.
از طرف دیگر، وقتی امتیاز ترجمه و نشر اثر به صورت انحصاری به یک مترجم واگذار شد، این امر از لحاظ مادی نیز برای مترجم و ناشر ارزشمند و سودآور خواهد بود.
اما همان‌طور که می‌دانیم، در شرایط کنونی نشر ایران، این امر می‌تواند درآمد ناشران و متعاقب آن درآمد مترجمان را کاهش دهد.
آیا در منشور اخلاق حرفه‌ای مترجمان به این موضوع اشاره شده است؟
انجمن در طول فعالیت قریب به ۳ سال خود کوشیده است از طرق گوناگون در جهت رعایت حقوق مؤلف گام بردارد. اولین اقدام، آگاهی بخشی به جامعه ترجمه و نشر از طریق برگزاری نشست‌های تخصصی حقوق و تکالیف مترجم در سراسر کشور بوده است که با استقبال خیره کننده مترجمان و فعالان عرصه ترجمه مواجه شده است.
دومین گام تدوین منشور اخلاق حرفه‌ای مترجمان بوده است که در نهایت نهادینه شدن آن می‌تواند به توسعه این مفهوم کمک نماید.
نظر انجمن در مورد الحاق ایران به قوانین بین المللی حقوق مؤلفين و مصنفین مانند کنوانسیون برن چیست؟ با توجه به این‌که برخی الحاق ایران به این کنوانسیون را به علت لزوم رعایت حقوق مؤلفين خارجی و پرداخت هزینه‌ي بالا بر خلاف منافع ناشرین، نویسندگان و مترجمان می‌دانند.
موضوع پیوستن به کنوانسیون برن و مواردی از این دست، به صرف پرداختن به موضوع ساماندهی وضعیت ترجمه و نشر آثار خارجی و در نتیجه رعایت حق مؤلف، امری است شایسته. اما پرداختن به آن از جنبه‌های گوناگون ازقبیل مبانی فقهی، ایدیولوژیک و حتی اقتصادی، این امر را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد. یکی از تبعات این پیوستن، تحمیل هزینه به ناشران و مترجمان و همچنین قطع شدن درآمد ناشران و مترجمان در نتیجه‌ي ترجمه موازی و مکرر آن آثار است.
آنچه در اینجا قابل ذکر است، موضوع رعایت حق مؤلف به صورت خودجوش است که در حال حاضر برخی ناشران به آن می‌پردازند. از طرف دیگر، در حال حاضر قوانین و مقررات قدیمی حوزه‌ي ترجمه نشر از قبیل قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان، تکافوی این امر را نمی‌دهد و می باید مورد تجدید نظر قرار گیرد.
تا بحال انجمن اقدامی برای تشویق ایران در پیوستن به این کنوانسیون‌های بین المللی انجام داده است؟
انجمن صنفی مترجمان تهران، موضوع پیوستن به کنوانسیون برن را تنها راه حل برای مسأله حق مولف نمی‌داند. بلکه تلاش برای تدوین قوانین بومی و ملی در جهت حمایت و حفاظت از حقوق مؤلفان و مترجمان را در این زمینه راه گشا تر می داند. از آن جمله می‌توان به لایحه‌ي جامع مالکیت فکری اشاره کرد که از سال ۱۳۸۸ در دولت‌ها در دست بررسی است و هنوز نهایی نشده است.
طبق اعلام قبلی شما انجمن صنفی مترجمان شهر تهران به فدراسیون جهانی مترجمان پیوسته است. الحاق به این فدراسیون چه الزلماتی برای انجمن در پی داشت؟
فدراسیون جهانی مترجمان یک نهاد بین‌المللی است که در صورت بهره‌گیری مناسب از ظرفیت‌های آن، می‌توان زمینه فعالیت شغلی مترجمان ایرانی در عرصه‌ي بین الملل را تسریع و تسهیل نمود. انجمن برای پیوستن به FIT ضمن ارائه‌ي اساسنامه‌ي کامل خود، گزارشی جامع از اقدامات انجام گرفته را ارائه نمود و پس از بررسی چند ماهه، در نهایت فدراسیون، عضویت انجمن تهران را پذیرفت. قطعاً گسترش و تنوع فعالیت‌های انجمن در جهت توسعه و ارتقای صنعت ترجمه در کشور، در این پذیرش مؤثر بوده است.
این انجمن چگونه میان ناشر خارجی و مترجم داخلی ارتباط ایجاد می‌کند؟
برقراری این ارتباط در حیطه‌ي وظایف انجمن نیست و برعهده‌ي خود ناشران است. اما انجمن می‌کوشد تا در ارتباط های برقرار شده، در کنار مترجم باشد تا بتواند حقوق خود را ایفا نماید.
آیا مترجمان خارجی برای ترجمه‌ي کتاب‌های نویسندگان ایرانی با انجمن ارتباط برقرار می‌کنند؟
یکی از دغدغه‌های بزرگ ترجمه‌ي ایران، کمبود مترجمان بومی زبان مقصد است. مترجمانی که هم با فرهنگ ایران زمین آشنایی مناسبی داشته باشند، هم در زبان مقصد دارای توانش زبانی قابل توجهی باشند. ضمن این‌که توانایی و مهارت ترجمه را نیز داشته باشند.
در همین راستا انجمن صنفی مترجمان اقدام به ارائه پیشنهادی آموزشی به بنیاد سعدی نمود تا در دوره‌های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، دوره‌های تربیت مترجم نیز گنجانده شود و انجمن مسئولیت کلیه‌ي اقدامات مربوطه در این خصوص را برعهده گرفت.
تفاهم‌نامه مربوطه منعقد شده و به امید خدا در سال جاری نخستن دوره‌ها برای تربیت مترجمان بومی زبان مقصد برگزار خواهد شد که امیدواریم تا حد زیادی راهگشا باشد.
انجمن برنامه و یا فعالیت برای آشنایی مترجمان بخصوص مترجمان ترجمه‌اولی با حقوق خود در زمان انعقاد قرارداد با ناشر داخلی داشته است؟
همان‌طور که اشاره شد، انجمن با برگزاری نشست‌های تخصصی متعدد و متوع با عنوان کسب‌و‌کار ترجمه و حقوق و تکالیف مترجم، تلاش کرده تا آگاهی لازم را در خصوص حقوق و تکالیف مترجمان و همچنین نکات قراردادی به ایشان بدهد.
از طرف دیگر انجمن می‌کوشد تا قراردادهای استاندارد مورد وثوق مترجمان را نیز تهیه و تدوین نماید تا مترجمان بتوانند با استناد به آن، راه را برای حفظ حقوق خود هموارتر کنند.
کتاب‌هایی که با حمایت این انجمن ترجمه و منتشر می‌شوند حق کپی رایت را رعایت می کنند و این حق برای ناشر خارجی پرداخت شده است؟ یا انجمن آن را خلاف منافع مادی مترجمان می‌داند؟
تلاش انجمن بر این است تا حتی الامکان حقوق مربوط به مؤلف را رعایت کند. با این حال، در طرح حمایتی از مترجمان در حوزه نشر، حرکت به سمت بهره‌گیری از آثاری است که ناشر یا صاحب اثر حق انتشار اثر را آزاد گذاشته است تا بدین ترتیب، هزینه‌های این طرح عام‌المنفعه کاهش یابد.
انجمن در ترجمه و انتشار کتاب‌های نویسندگان ایرانی به زبان‌های دیگر فعالیتی داشته است و در این موارد حقوق مؤلفین ایرانی رعایت می‌شود؟
انجمن تاکنون ورودی به موضوع ترجمه‌ي آثار فارسی به سایر زبان ها نداشته است. با این وجود مواردی از اعتراض مترجمان این حوزه دریافت کرده است که حقوق کامل آن‌ها در همکاری با ناشر بین‌المللی رعایت نشده است. برای مثال، کتابی که از فارسی به زبان انگلیسی ترجمه شده است، برنده یک جایزه بین المللی می‌شود و طبیعتاً این مترجم است که باید جایزه را دریافت کند. اما ناشر بدون اطلاع مترجم تمام افتخارات را به نام خود ثبت کرده است.
بیشتر نویسندگان یا مترجمان از عدم رعایت حقوق آن‌ها در قرارداد فی ما بین با ناشر شکایت دارند. انجمن چگونه از مترجمان در حفظ حقوق خود حمایت می‌کند و آیا عضویت در انجمن سودی برای مترجمان در انعقاد قرارداد به همراه خواهد داشت؟
انجمن برای این مهم تدارک ویژه‌ای دیده است. مرکز مشاوره‌ي انجمن صنفی مترجمان شهر تهران، محملی مناسب برای ارائه‌ي راهنمایی‌های لازم به مترجمان است تا بتوانند با آگاهی بیشتر، نسبت به انعقاد قرارداد با ناشران اقدام کنند.
از طرف دیگر، کمیسیون حقوق انجمن کوشیده است تا با حمایت حقوقی از مترجمان، زمینه‌ي احقاق حقوق ایشان را فراهم کند. چندی پیش یکی از مترجمان عضو انجمن، از عدم رعایت حقوق مادی ومعنوی خود توسط ناشری گلایه داشت. جلسات مشاوره جهت بررسی پرونده برگزار شد و مقرر شد او در صورت عدم همکاری ناشر، از وی شکایت کند. پس از این‌که مترجم مجبور به شکایت شد، در نهایت با پیگیری او و حمایت انجمن، توانست کلیه‌ي حقوق مادی و معنوی خود را دریافت کند.
آیا انجمن دخالت مستقیم در انعقاد قرارداد مترجمان با ناشران دارد؟
انجمن تلاش می‌کند تا نقش پشتیبان را برای مترجمان ایفا کند. یکی از مهمترین مسائلی که از مترجمان عضو خواسته‌ایم این است که در قراردادهای خود با ناشران، انجمن صنفی مترجمان تهران را به عنوان داور مرضی الطرفین برای رسیدگی به اختلافات تعیین کنند تا دست انجمن برای حمایت بیشتر باز باشد.
ممنون. صحبت دیگری دارید؟
در پایان امیدوارم زمینه‌ي تدوین و به روزرسانی قوانین و مقررات مربوط به مالکیت فکری در کشور فراهم شود.
منبع : لیزنا