ایرج جهانشاهیِ قاجار، در آغازین روزِ ماهِ پایانیِ سال ۱۳۰۵ در تهران به دنیا آمد.
در سال ۱۳۲۵ همزمان با خواندن رشتهٔ تاریخ و جغرافیا و علوم تربیتی، در دانشکده‌ی ادبیات و دانشسرای عالی تهران به آموزگاری پرداخت. ایرج جهانشاهی از نوجوانی به خواندن کتاب و نویسندگی روی آورد. خود او در این باره گفته است: «خانه‌ی ما به کتابخانه‌ای می‌مانست. کمتر می‌شد پدر و مادر و خواهران را دید که هر یک در گوشه‌ای به مطالعه کتابی سرگرم نباشند. من نیز نوجوانی و جوانی‌ام با کتاب گذشت. از هجده سالگی همکاری با دو سه روزنامه و مجله گمنام و بانام را از راه خبرنگاری، نویسندگی، صفحه‌آرایی و غلط گیری چاپی آغاز کردم».
نخستین داستان جهانشاهی با نام «دیوانه» در کتاب «گلهای وحشی» با مقدمه‌ی محمد معین در سال ۱۳۲۵ منتشر شد. در یک دهه که دوره‌ی خدمت دبیری، ریاست دبیرستان و سرپرستی تعلیمات اساسی و عمومی اداره‌ی فرهنگ خوزستان را در مسجدسلیمان و اهواز می‌گذراند، از سال ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۸ «سالنامه فرهنگ مسجد سلیمان» و «سالنامه فرهنگ خوزستان» را منتشر کرد.
از سال ۱۳۳۸ به تهران آمد و سپس معاون و سرپرست تعلیمات اساسی کشور و اداره‌ی کل آموزش بزرگسالا‌ن شد. در همین سال‌ها به تحصیل در رشته‌ی کارشناسی ارشد موسسه‌ی تحقیقات و مطالعات اجتماعی پرداخت. یک سال نیز در دانشگاه منچستر انگلستان دوره‌ی آموزش بزرگسالا‌ن را گذراند و در کشورهای امریکا، پاکستان و تایلند در زمینه‌ی ادبیات کودکان به مطالعه پرداخت. در سال ۱۳۴۳ مرکز تهیه خواندنیهای نوسوادان را که بعدها مرکز انتشارات آموزشی نامیده شد، به همراه چند تن از همکاران خود بنیاد نهاد. در همین سال راهنمای خدمت در ده برای سپاهیان دانش را منتشر کرد. جهانشاهی مدیر نشریه‌های «پیک کودک»، «پیک نوآموز»، «پیک دانش‌آموز»، «پیک نوجوانان»، «پیک جوانان»، «پیک معلم و خانواده» بود و در شورای نویسندگان همه‌ی این نشریه‌ها نیز فعالیت می‌کرد.
ایرج جهانشاهی در تدوین کتاب فارسی کلا‌س اول دبستان و راهنمای تدریس آن شرکت داشت. دیدگاه او درباره‌ی خط زمینه با شیوه‌ی جبار باغچه‌بان ناهمسان بود. با آمیختگی شیوه‌ی هر دو این صاحب‌نظران، روشی در آموزش الفبای فارسی پدید آمد که اکنون نیز پایه‌ی آموزش الفبای فارسی در کلا‌س اول دبستان است. جهانشاهی از پایه‌گذاران و نویسندگان چهارده کتاب به نام «بخوانیم و بنویسیم و بخوانیم و باسواد شویم» در گستره‌ی پیکار با بی‌سوادی بود. با مجله‌ی دانشمند و نشریه‌ی «گنجینه» نیز همکاری داشت. با آغاز کار تدوین و تألیف «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان»، از سال ۱۳۵۷ سرویراستار این فرهنگنامه شد و جزوه‌ای به نام راهنمای نویسنده و ویراستار برای نویسندگان و ویراستاران کتاب‌های کودک و نوجوان و به ویژه همکاران فرهنگنامه نوشت.
جهانشاهی همچنین ویرایش مجموعه‌ی «نگاهی به تاریخ علم برای نوجوانان» نوشته ایزاک آسیموف را با همکاری هوشنگ شریف‌زاده در دهه ۶۰ انجام داده است.
ایرج جهانشاهی همواره سادگی واژه‌ها و ساختارهای سخن در آثار مربوط به کودکان و نوجوانان را سفارش می‌کرد تا همه کودکان ایرانی، از کرد و بلوچ و آذربایجانی بتوانند راحت و آسان از آن سر در بیاورند و در نتیجه زبان فارسی را که زبان مشترک و ملی همه ایرانیان است با علا‌قه و آرامش بیاموزند تا بعد بتوانند از ادبیات رفیع آن بهره‌مند شوند».
ایرج جهانشاهی در ۲۹ تیر ماه ۱۳۷۰ چشم از جهان فروبست.
فاطمه مديحي
كارشناس ارشد مطالعات ترجمه
پايگاه اطلاع‌رساني انجمن صنفي مترجمان