رئیس انجمن صنفی مترجمان در گفتوگو با ایبنا مطرح کرد:
مترجمان به حقوق خود آشنا نیستند/ ضرورت ترویج اخلاق حرفهای در حوزه ترجمه
مهمترین دغدغه انجمن صنفی مترجمان تهران، بقا است.
رئیس انجمن صنفی مترجمان تهران ضمن تشریح فعالیت‌های دو سال گذشته انجمن با تاکید بر لزوم توجه به مترجمان درباره بیمه مترجمان، نشر کتاب و دغدغه‌ها و تقاضای انجمن از دولت توضیحاتی را مطرح کرد.
محمدرضا اربابی، رئیس انجمن صنفی مترجمان تهران در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) با اشاره به تاریخ کهن ترجمه در ایران درباره برنامه‌های انجمن گفت: «ترجمه با تاریخ کهنش در ایران، همواره یکی از موضوعات مهم بوده این در حالی‌است که مترجمان همیشه در سایه بوده‌اند؛ بهعبارت دیگر ترجمه و وضعیت مترجمان با بی‌سر و سامان اداره می‌شده چراکه سازمان متولی مردم‌‌نهادی برای ساماندهی این وضعیت وجود نداشت. از سوی دولتی‌ها نیز تلاش‌هایی را شاهد بوده‌ایم اما این اقدامات موازی‌کاری یا به‌دور از هوشمندی بوده که به نتیجه نرسیده است. برنامه‌هایی را از سال ۱۳۸۹ با هدف ساماندهی اوضاع ترجمه تنظیم کردیم؛ این برنامه‌ها بر سه ستون ازجمله دانشگاه‌ها به‌عنوان مرکز اصلی تقویت مترجمان، نهاد‌های ترجمه به‌عنوان ابزاری برای سامان‌های و سازمان‌دهی مترجمان و در نهایت بازار ترجمه استوار است. برای ایجاد یک چرخه سالم، هر سه ضلع این مثلث باید به هم متصل شود تا به یک چرخه سالم برسیم و از این وضعیت نامناسب خارج شویم.»
به گفته اربابی، سال ۱۳۸۹ «نخستین هم‌اندیشی سراسری فعالان عرصه ترجمه» برگزار شد و تشکیل انجمن صنفی کلید خورد و مطرح شد که چرا مترجمان انجمن صنفی ندارند و از تا سال ۹۳ برای ایجاد زیر‌ساخت‌ها و فضای مناسب، فعالیت‌هایی در حوزه رسانه، آموزش و حتی بازار انجام شد.
ضرورت شکل‌گیری انجمن صنفی مترجمان تهران
این فعال حوزه ترجمه عنوان کرد: «وجود مشکلات متعدد در دانشگاه‌ها موجب شده تا نهاد‌های علمی مترجم خوب تربیت نکنند. متاسفانه قبیله‌گرایی‌هایی در دانشگاه‌ها و طرح مباحثی مانند اینکه در دانشگاه‌های دولتی به دانشآموختگان دانشگاه آزاد، میدان فعالیت داده نشود و یا نبود استادان مجرب و تکاپوی نظام آموزشی در حوزه ترجمه موجب شده بود تا خلا‌ء‌های آموزشی فراوانی داشته باشیم».
اربابی ادامه داد: «دار‌الترجمه‌ها تا سال ۱۳۸۹ تنها نهاد ترجمه بودند به‌طوری که حتی نمی‌توانستیم چند نهاد ترجمه را نام ببریم؛ علاوه بر این انجمن صنفی یا علمی وجود نداشت و موسسات خدمات ترجمه غیررسمی نیز فعالیت اندکی داشتند. شفاف نبودن قیمت‌ها در حوزه ترجمه بسیار آزاردهنده بود؛ علاوه براین ولنگاری ورود مترجمان به بازار حرفهای موجب شده بود تا نظارت رسمی برکیفیت آثار ترجمه وجود نداشته باشد؛ همچنین اغلب مترجمان حرفهای و مطرح در بحث بیمه تامین اجتماعی، دچار مشکلاتی بودند؛ در نتیجه سال ۱۳۹۳ با همت جمعی از مترجمان، مجمع عمومی و در اقدامی ۶ ماهه، انجمن با تدوین اساسنامه با ۱۶ وظیفه اصلی تشکیل شد. تعیین «نظام‌های فعالیت خدمات ترجمه»، مانند «نظام قیمتگذاری»، «رتبه‌بندی»، «نظام جامع مدیریت کیفیت خدمات ترجمه» ازجمله مفاد این اساسنامه است.»
رئیس انجمن صنفی مترجمان تهران افزود: «موضوع آموزش تکمیلی را با توجه به خلاء آموزشی در همه حوزه‌های زبانی و تخصصی در دستورکار خود قرار داد. انجمن آمد تا تمرکز بیش از حد بر زبان انگلیسی شکسته شود حتی در ترکیب هیات مدیره انجمن نمایندگان زبان آلمانی، روسی و اسپانیایی حضور دارند؛ بنابراین تلاش شده تا انجمن به سایر زبان‌های نیز توجه کند. طی دو سال‌و‌نیم فعالیت انجمن، بیش از ۸۰ دوره و نشست تخصصی در سطح بالا وبا رویکرد کاربردی برگزار شده است.»
استقبال مترجمان از دوره‌های آموزشی انجمن
اربابی با اشاره به همکاری مشترک با دانشگاه‌ها گفت: «با وجود کمبود بودجه و امکانات، انجمن همکاری مشترک با مراکز علمی و دانشگاهی ازجمله واحد‌های تهران مرکز و جنوب دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه تهران پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی را در دستور کار خود داده است. نزدیک به هزار نفر در دوره‌های آموزشی مشترک انجمن و دانشگاه‌ها شرکت کرده‌اند. تنوع این دوره‌ها بسیار متفاوت بود بهعبارت دیگر آموزش مباحث فن ترجمه، حقوق و تکالیف مترجم، کسب و کار ترجمه و حتی بحث‌های جدید فناورِی‌های ترجمه در دوره‌های پیش‌بینی شده بود که خوشبختانه با استقبال مخاطبان نیز رو‌به رو شد.
رئیس انجمن صنفی مترجمان تهران درباره بیمه مترجمان ادامه داد: انجمن در بدو تاسیس نمی‌‌توانست این مشکل را به تنهایی حل کند. سرای اهل قلم به واسطه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صندوق اعتباری نویسندگان هنرمندان و خبرنگاران امکان بیمه برخی از هنرمندان را فراهم کرد. بعد از تاسیس انجمن با مسئولین وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مکاتباتی انجام شد تا زمینه گسترش آن با حضور انجمن فراهم شود چراکه افرادی که در قالب بیمه صندوق اعتباری هنر زیر پوشش قرار گرفته‌اند، محدوداند و فقط شامل مترجمان کتاب می‌شوند؛ بهعبارت دیگر مترجمان شفاهی، مترجمان چند رسانه‌ای و مترجمان مشغول در سازمان‌های مختلف از این گردونه خارج‌اند.
رایزنی با سازمان تامین اجتماعی برای بیمه مترجمان
این فعال حوزه ترجمه افزود: «مدتی قبل با آقای دریابندری، ملاقاتی داشتم و متوجه که این مترجم هم مانند بسیاری از مترجمان پیشکسوت بیمه نیست؛ امیدواریم که این مشکل با مکاتبه‌ای که با وزیر محترم ارشاد داشتیم برطرف شود؛ علاوه براین رایزنی و مکاتباتی با سازمان تامین اجتماعی انجام شده، بنابراین خبر‌های خوشی در راه است و امیدواریم از طریق انجمن زمینه بیمه شدن مترجمان نیز فراهم شود.»
اربابی در ادامه درباره دیگر فعالیت انجمن صنفی افزود: یکی دیگر از اقدامات انجمن، ورود به عرصه فعالیت‌های بینالمللی است. تلاش شده تا فعالیت‌هایی انجام شود که با استانداردهای جهانی مطابقت داشته باشد. اسفند‌ماه سال گذشته موفق شدیم تا عضو فدراسیون جهانی مترجمان شویم. طی دو سال گذشته بزرگداشت «روز جهانی ترجمه» در انجمن برگزار میشود. سال نخست با همکاری قابل توجه حوزه هنری و سال دوم، انجمن به‌صورت مستقل این آئین را برگزار کرد.
این فعال حوزه ترجمه درباره رویکرد وزارت کار درباره تعریف مترجمی به‌عنوان شغل افزود: «زمان تاسیس انجمن، وزارت کار تعاون و رفاه اجتماعی، این موضوع را مطرح کرد که آیا مترجمی شغل است؟ برای اثبات این موضوع و اخذ مجوز تاسیس انجمن صنفی، بسیار جنگیدیم بنابراین به نظر میرسد که برای رسیدن به یک سری از اهداف به زمان نیاز داریم؛ اما با توجه به آسیب‌شناسی چهار ساله، قبل از تاسیس انجمن، صدور پروانه فعالیت به مترجمان غیررسمی در اساسنامه انجمن پیش‌بینی شد. مجوز فعالیت مترجمان رسمی از سوی قوه قضائیه صادر میشود؛ اما بخش قابل توجهی از مترجمان غیررسمی هستند. نظام قیمتگذاری خدمات ترجمه به‌عنوان یکی دیگر از نکات مهم این بحث همیشه با آشفتگی مواجه و معیار آن همواره متغیر بوده است.»
اربابی افزود: «انجمن با حضور نماینده اداره کل مترجمان قوه قضائیه، دانشگاه‌ها، نهاد‌های خصوصی و وزارت ارشاد، کارگروه تشکیل داد و دستور‌العمل قیمتگذاری تدوین و حداقل قیمت به ازای هر کلمه تعیین شد. مترجمان می‌توانند با مراجعه به وبگاه انجمن از قیمت‌ها مطلع شوند. باید به سمت تعیین نظام رتبه‌بندی مترجمان حرکت کنیم. شاید در پنج سال نخست فعالیت انجمن بتوانیم زمینه پالایش، رتبه‌بندی و صدور گواهی‌نامه‌های فعالیت را فراهم کنیم؛ بهعبارت دیگر تا قبل از این مدت این امر محقق نخواهد شد. ممنوعیت فعالیت کافی‌نت‌ها و دفاتر پرینت که به کار ترجمه ورود کرده بودند با همکاری اتحادیه فناوران تهران از دیگر فعالیت‌های انجمن به حساب می‌ِآید؛ به‌طوری که این ممنوعیت تا حد پلمپ واحد نیز پیش‌بینی شده است.»
این مقام مسئول در انجمن صنفی مترجمان با بیان این مطلب که انجمن با پرهیز از عجله در حال تکمیل زیرساخت‌هاست گفت: «پوشش بیمه‌ای مترجمان نوقلم از دیگر برنامه‌های حمایتی انجمن است. نداشتن رزومه ازجمله دغدغه مترجمان در همکاری با ناشران است؛ در حالی‌که بسیاری از این افراد توانمند هستند؛ اما از توانایی لازم برای دویدن دنبال ناشر برخوردار نیستند یا ناشران به مترجمان تازه‌کار اعتماد نمی‌کنند؛ البته می‌توان این طرح را به سه بخش تقسیم کرد که شامل ترجمه اولی‌ها، اهالی قلم و بومی‌سازی مطالعات ترجمه است. افرادی که بیش از دو اثر دارند به‌عنوان اهالی قلم تعریف می‌شوند.»
کار انجمن نشر کتاب نیست
اربابی ادامه داد: «نشر کتاب، کار انجمن نیست، بلکه کار انجمن معرفی آثار به مترجمان و پاسخ به پرسش «چه کتابی ترجمه کنم؟» است. ارزیابی ترجمه، دومین کار انجمن به حساب می‌ِآید؛ بهعبارت دیگر حتی ترجمه افراد صاحب مدرک دانشگاهی از کیفیت قابل قبولی برخوردار نیست؛ به‌طوری که برخی نیازمند آموزش هستند. اگر ترجمه بیش از ۳۰درصد به ویرایش نیاز داشته باشد باید باز ترجمه شود براساس این روش به ویرایش آثار اقدام کردیم و ترجمه‌‌ها به ناشران همکار معرفی شد و ۱۰ اثر دیگر مترجمان انجمن سال جاری رونمایی خواهد شد.»
این مقام مسئول در حوزه ترجمه درباره فعالیت‌های انجمن در حوزه کار‌آفرینی ادامه داد: «انجمن با ایجاد درگاه به سازمان‌ها و نهاد‌‌هایی متقاضی مترجم معرفی می‌کند بر همین اساس نزدیک به ۱۰۰ نفر به بازار کار معرفی شده‌اند؛ علاوه براین انجمن برای رفع معضل اشتغال به تاسیس شرکت تعاونی خدمات ترجمه اقدام کرده است. ارائه خدمات ترجمه هدف اصلی این شرکت است. انجمن صنفی به‌طور مستقل نمی‌تواند در حوزه ارائه خدمات ترجمه اقدام کند و در واقع به مثابه پل ارتباطی است در حالی‌که با تاسیس شرکت، اعضای انجمن به سهام‌داران شرکت تعاونی تبدیل می‌شوند؛ بنابراین با تاسیس این شرکت برای اعضا شغل ایجاد شده و محلی برای سرمایه‌گذاری فراهم خواهد شد.»
مترجمان به حقوق خود آشنا نیستند
اربابی در حوزه پیگیری حقوقی مترجمان ادامه داد: «علاوه بر اقدامات اجرایی نزدیک به ۱۵ کارگاه تخصصی با موضوع حقوق و تکالیف مترجم در سراسر کشور طی دو سال گذشته کارگاه‌های قرار‌داد‌خوانی نیز به تازگی برگزار شده است. اغلب مترجمان حتی مترجمان پرکار و حرفهای به حقوق خود آگاه نیستند؛ بنابراین این نا‌آگاهی موجب شده تا بعضی از کارفرمایان ازجمله ناشران، حقوق مادی و معنوی مترجمان را پایمال کنند. گاه در قرارداد ناشران با واژه‌هایی مواجه می‌شویم که انگلیسی‌ها در قرارداد‌های گلستان و ترکمانچای ننوشته‌اند از سوی دیگر، مترجمان بدون مطالعه، متن قرارداد را امضا می‌کنند. نمونه‌هایی از این دست در انجمن وجود دارد که مترجم بعد از ترجمه کتاب متوجه محتوای متن شده است.»
این مقام مسئول عملکرد انجمن را آگاهی‌بخش توصیف کرد و گفت: «برخی معتقدند که انجمن دوره افتاده و به اصطلاح در حال «روشن کردن چراغ‌‌هاست» در حالی‌که این فعالیت آگاهی بخشی است؛ علاوه براین اعضا کمیسیون حقوقی به تدوین قرارداد‌های استاندارد تمرکز کرده‌اند تا مترجمان الگویی در اختیار داشته باشند. هنوز با مجموعه اتحادیه ناشران و کتابفروشان ارتباط مستقیم برقرار نکرده‌ایم که البته به‌نظر میرسد، ناشی از ضعف دو طرف است اما معتقدم که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بهتر می‌تواند در این حوزه عمل کند. کمیسیون «حمایت از ترجمه و نشر» زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به همت اداره کل کتاب و کتابخوانی تشکیل شده که تولی‌گری این کمیسیون به اتحادیه ناشران واگذار شده و کارگروه بدون اطلاع ما در اتحادیه ناشران تشکیل شده است؛ اماا آیا میشود بدون حضور نهاد متولی امر، درباره ترجمه حرف زد؟!»
اربابی درباره وظیفه کارگروه «حمایت از ترجمه و نشر» ادامه داد: «عمده فعالیت این کارگروه آگاهی دادن، ارائه مشاوره و مباحث حمایتی است در حالی‌که در حوزه ترجمه انجمن صنفی فعالیت‌های قابل توجهی ارائه می‌کند؛ بنابراین برای رسیدگی به این موضوع نامه‌ای خطاب به آقای سلگی تدوین و اعلام شد که حضور انجمن در این کمیسیون امری ضروری است و منتظر پاسخ هستیم.با توجه به نقش ناشران در ایجاد بازار، ارتباط بین انجمن و اتحادیه ناشران بسیار ضروری است.»
رئیس انجمن صنفی مترجمان تهران درباره انتشار ترجمه‌های موازی گفت: «به این موضوع از چند منظر می‌توان نگاه کرد. نخست پیوستن به کنوانسیون برن و رعایت حقوق مولف به‌صورت سیستماتیک و دولتی است که بسیاری از کشورهای دنیا انجام داده‌اند اینکه ما مخالف هستیم یا مخالف محل بحث مفصل است. باید با دقت به موضوع کپیرایت نگاه کرد، اینکه دولت تعهداتی می‌دهد، جای خودش، اما از نظر اقتصاد ترجمه پیوستن به کپیرایت مشکلاتی را ایجاد می‌کند بنابراین در شرایط فعلی هنوز زیر ساخت‌ها مهیا نشده است؛ چراکه چرخه اقتصادی را محدود می‌کند بهعبارت دیگر با توجه به اینکه هر کتاب از سوی یک مترجم ترجمه خواهد شد برخی از مترجمان درآمد بالایی خواهند داشت. اساس این موضوع مشکلی ندارد اما در شرایط فعلی باید زیرساخت‌هایی فراهم شود تا بتوان راحت‌تر درباره آن صحبت کرد. بیش از ۳۰ هزار نفر دانش‌‌آموخته رشته ترجمه در کشور وجود دارد اگر این عده وارد بازار کار نشوند بیکار خواهیم داشت و اگر وارد بازار کار بشوند باید زمینه اشتغال فراهم باشد، بنابراین موضوع از کپیرایت عمیق‌تر است.»
اربابی درباره انتشار ترجمه‌های موازی ادامه داد: «درباره انتشار ترجمه‌های موازی راه‌حل‌های مختلفی وجود دارد اما همکاری ناشران و مترجمان را می‌طلبد؛ چراکه انتخاب اثر گاهی از سوی مترجم و گاهی از سوی ناشر انجام میشود؛ در نتیجه این موضوع دوسویه است. درباره این موضوع با مترجمان مطرح کشور مذاکراتی را آغاز کردم.»
این فعال حوزه ترجمه افزود: «در شرایطی که قانون کپیرایت رعایت نمی‌شود ناشر تحلیل می‌کند که اگر دست خودش را به اصطلاح رو کند، بقیه ناشران نیز به ترجمه همان کتاب اقدام می‌کنند؛ بهعبارت دیگر ناشران به این جریان نگاه تجاری دارند؛ اما در جریان گفتوگو با مترجمان مطرح کشور مشخص شد که ترجمه همزمان برای آنها مشکلی نیست. موضوع دیگر این است که با تشکیل بانک اطلاعاتی ترجمه‌های در دست اقدام، تا حدی می‌توان از ترجمه همزمان پیشگیری کرد. برای تشکیل این بانک اطلاعاتی همه باید همکاری کنند اما در کشور ما قانون «راه بنداز راه بنداز» حاکم است؛ بنابراین باید منطقی، برقرار کرد تا عایدی برای مترجم به دنبال داشته باشد، اینکه بگوییم براساس اخلاق، شاید، ۱۰ نفر ۲۰ یا ۵۰ نفر رعایت کنند اما می‌توان نظامی را برای اعمال محدودیت ایجاد کرد تا اعضا مجبور به رعایت آن شوند اما اگر اعضا با رعایت این اصول دچار ضربه اقتصادی شوند این برنامه توجیه نخواهد داشت، بنابراین باید امتیازاتی را در نظر گرفت؛ البته لازم نیست این امتیاز‌ها حتما جنبه مادی داشته باشد. به‌عنوان مثال برای مترجمانی که اطلاعات کار خود را اعلام کنند در نظام رتبه‌بندی و ارائه تسهیلات مانند معرفی و انتشار کتاب، اخذ مجوز کپیرایت با توجه به فعالیت بینالمللی انجمن ارائه شود.
اربابی افزود: «در ۶ ماهه دوم سال این اهداف در حال پیگیری است. طی دو سال گذشته انجمن با حداقل امکانات و بودجه به اندازه چند سازمان و ارگان دولتی فعالیت داشته این در حالی است‌که درآمد انجمن در این مدت شاید به ۵۰ میلیون تومان نرسیده اما بیش از ۱۰۰ میلیون هزینه داشته‌ایم؛ بیشتر چرخش درآمد در این مدت به دوره‌های آموزشی اختصاص دارد؛ اما زمان تاسیس انجمن این مسائل را پیش‌بینی کرده بودم.»
این مقام مسئول در انجمن صنفی مترجمان تهران درباره تدوین منشور اخلاق حرفهای ادامه داد: «منشور اخلاق حرفهای مترجمان در کشورهای صاحب ترجمه تدوین شده است. برای تدوین این منشور در کشور طرح پژوهشی دانشگاهی درباره این موضوع به یک طرح ملی تبدیل شد. نزدیک به یک سال این طرح پژوهشی اجرا شد. دو منشور اخلاقی شامل منشور اخلاق حرفهای مترجمان رسمی و منشور اخلاق حرفهای مترجمان غیررسمی استخراج شد. منشور مترجمان رسمی از سوی مترجمان اداره کل مترجمان قوه قضائیه ابلاغ و منشور غیررسمی نیز در جشن نخستین سالگرد تاسیس انجمن با حضور دکتر حداد عادل، نمایندگان انجمن و مدیر کل وقت اداره کل مترجمان رسمی قوه قضاییه رونمایی شد؛ اما جنبه‌های رسمی و تجویز برای موضوعی مانند اخلاق کاربرد ندارد. اخلاق حرفهای زمانی شدنی است که با هر ابزار ممکن به فرهنگ مردم وارد شود؛ بنابراین تلاش کردیم در نشست‌هایی که برگزار میکنیم موضوع اخلاق حرفهای را نهادینه کنیم. این منشور برای آشنایی کاربران در درگاه انجمن بارگذاری شده است.»
لزوم ترویج اخلاق حرفهای در حوزه ترجمه
رئیس انجمن صنفی مترجمان تهران افزود: «اخلاق حرفهای باید به خورد فرهنگ جامعه برود و ما سعی داریم در کارگاه‌ها و مناسبات انجمن، آن را در میان مترجمان نهادینه کنیم. یکی از موارد بی‌اخلاقی حرفهای، بحث نرخ شکنی است که در ترجمه‌های غیر کتابی، بیداد می‌کند. با این رویکرد ما سقف ترجمه را در این شاخه، برای هر کلمه ۳۹ تومان درنظر گرفته‌ایم. اما برای ترجمه کتاب، نوع قراردادها مختلف است؛ چنانکه بخشی از آنها براساس درصدی از قیمت پشت جلد بسته می‌شوند اما در مواردی که قرار است ترجمه بر اساس قیمت‌های پایه، قیمتگذاری شود، باید مشمول همان قاعده کلی بشود.»
اربابی ادامه داد: «در کارگروهی که برای قیمتگذاری ترجمه تشکیل شد، براساس استانداردهای جهانی، مبنای قیمتگذاری را کلمه قرار دادیم. تعریف کلمه هم مشخص است: «هر آنچه بین دو فاصله قرار می‌گیرد.» البته شرط ما، قیمتگذاری با حفظ اصول نگارشی است، مثلا ویرگول باید به کلمه قبلی بچسبد و به خودی خود، کلمه محسوب نمی‌شود. همچنین چند مولفه حوزه تخصصی، زبان مبدا و مقصد، زمان ترجمه، حساسیت ویژه نیز بر قیمتگذاری تاثیرگذارند؛ بهعبارت دیگر کفِ قیمت ترجمه، کلمه‌ای ۳۹ تومان است که مبتنی بر مولفه‌های فوق، ضرایبی در آن اعمال میشود. شما اگر به سایت انجمن مراجعه کنید، نرم‌افزاری در آن طراحی شده که با وارد کردن تعداد کلمات و مولفه‌های دیگر، قیمت رسمی ترجمه متن مورد نظر را به شما اطلاع می‌دهد. اما جالب است بدانید که در حال حاضر مترجمانی داریم که با کلمه‌ای ۱۲ تومان مشغول فعالیت ترجمه‌اند؛ یعنی با یک سوم تعرفه رسمی. این‌ها نرخ‌شکنی است و در بحث اصول اخلاق حرفهای ترجمه به آن پرداخته شده است.»
این فعال حوزه ترجمه گفت: «یکی دیگر از مفاد اصول اخلاق حرفهای ترجمه، سرقت است. این اصول تاکید دارد که یک مترجم نباید به شان و جایگاه مترجمان خدشه‌ای وارد کند و سرقت کردن ترجمه دیگر مترجمان، مصداق چنین تعریفی است. در این‌باره هم پیگیری ایجاد سازوکارهایی برای رسیدگی به این‌قبیل تخلفات هستیم.لایحه قانون مالکیت فکری سال‌هاست که بین وزارت‌خانه‌ها و دولت‌ها و مجلس دست به دست میشود. من حساسیت‌های این لایحه را درک می‌کنم اما کلیت آن، یک لایحه درست و منطقی است که باید هرچه زودتر به قانون تبدیل شود؛ چراکه ترجمه بومی شده معاهده برن است. امیدواریم که هرچه زودتر این اتفاق بیفتند و بتوانیم با پشتوانه قانون، ضمن آگاهی بخشی به مترجمان، با متخلفان برخورد کنیم.»
نهضت ترجمه معکوس یا «ترجمه صادراتی»
اربابی درباره ترجمه معکوس گفت: «انجمن درباره نهضت ترجمه، حرفهای زیادی دارد. البته ترکیب «ترجمه معکوس» در فرهنگ مطالعات ترجمه، معنای دیگری دارد، به همین خاطر فرهنگستان معادل «ترجمه زین‌سو» را برای آن انتخاب کرد؛ اما ما عنوان «ترجمه صادراتی» را پیشنهاد کرده‌ایم و به کار می‌بریم؛ چراکه معتقدیم این نوع از ترجمه، امکانی است برای صدور فرهنگ و ادبیات کشورمان به سایر نقاط جهان، به این مساله توجه داریم و در جشن‌های سالانه انجمن، از ناشرانی که در این حوزه فعالیت دارند تجلیل میکنیم. اما اساس نهضتی که شما به آن اشاره کردید و از دولت دهم شروع شد، به دلیلی ساز و کار دولتی که برای آن تعریف شده بود، از آغاز محکوم به به شکست محکوم بود؛ برای اینکه این کار، کار دولتی نیست. نمونه‌اش سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که مرکز سامانده ترجمه و نشر معارف و علوم‌انسانی را دارد و وقتی به آنها مراجعه می‌کنی؛ لیست بلندبالایی از کتاب‌هایی که تاکنون به زبان‌های مختلف ترجمه شده‌اند را پیش روی شما می‌گذارند؛ اما خود کتاب‌ها به دست مخاطبان خودش نرسیده است و معمولا در انبار رایزنی‌های فرهنگی در کشورهای مختلف انباشته شده‌اند. طرحی را هم با نام طرح «تاپ» تعریف کرده بودند که کتاب‌های ایرانی برتر در فهرست ترجمه و انتشار جهانی قرار بگیرند که آن هم یک طرح شکست خورده است و به نتیجه قابل قبولی نرسیده است.»
رئیس انجمن صنفی مترجمان تهران گفت: «مشکل اصلی این طرح پیدا کردن ناشرانی در کشورهای مقصد برای چاپ آثار ایرانی یا شناسایی نامناسب این ناشران است. طبیعی است که آژانس‌های ادبی بهتر می‌توانند این شناسایی را انجام دهند؛ اما قطعا این شناسایی کار رایزن‌های فرهنگی است؛ اما چرا این اتفاق نمی‌افتد؟ علاوه براین با توجه به علاقهمندی غربی‌ها به مباحث تاریخ و ادبیات ایران و تمدن اسلامی، ظرفیت بالایی برای ترجمه آثار وجود دارد بهعبارت دیگر این افراد می‌توانند، شخصا نمایندگان ایران در خارج از کشور باشند. براساس قواعد اصول مطالعات ترجمه، بهترین ترجمه ترجمه‌ای است که مترجم متن را به زبان مادری‌اش ترجمه کند؛ بهعبارت دیگر مترجم انگلیسی‌زبان، کتاب را بعد از ترجمه و ویرایش در کشور خود منتشر کند؛ علاوه براین بهتر است شناسایی اثر نیز از سوی این مترجم انجام شود البته این جریان هنوز محقق نشده است.»
اربابی با اشاره به لزوم توجه به ظرفیت دانشجویان حارجی زبان فارسی برای ترجمه افزود: «بنیاد سعدی، دوره‌های دانش‌افزایی قابل توجهی برای غیرفارسی‌زبان‌ها پیش‌بینی کرده است بنابراین انجمن در جلسه مشترکی با مسئولان بنیاد پیشنهاد داد این افراد که اغلب تحصیلکرده و علاقه‌مند به تمدن و فرهنگ ایران هستند، مهارت‌های ترجمه را نیز آموزش ببینند. برهمین اساس تفاهم‌نامه‌ای منعقد شد تا از مهر‌ماه سال جاری این دوره‌ها نیز برقرار شود. این آموزش دو نتیجه را در پی دارد؛ نخست اینکه با توجه به علاقهمندی به ایران می‌توانند نماینده کشور ما باشند و از سوی دیگر با توجه به درآمدی که کسب می‌کنند شغل نیز ایجاد شده است، بنابراین این افراد به ایران وابستگی اقتصادی و فرهنگی نیز پیدا می‌کنند؛ البته قرار است که گرنت نیز به این طرح افزوده و به طرح سه وجهی شود.»
رئیس انجمن صنفی مترجمان تهران ادامه داد: «درحال رایزنی با اداره کل مجامع وزارت ارشاد هستیم و اطمینان داریم که می‌توان با همکاری این وضعیت را بهبود بدهیم؛ با این وجود انجمن تاکید دارد که بخش خصوصی، حلال مشکلات است و دولت باید حداقل تولی‌گری را در این جریان داشته باشد. حمایت مالی یا کاهش بروکراسی راه‌های کمک به انجمن است. درباره حمایت‌های مالی نیز انجمن سازوکارهایی را مشخص می‌کند بهعبارت دیگر خواهان در اختیار گرفتن این حمایت‌ها نیست.»
اربابی با اشاره به تاکید‌های مقام معظم رهبری درباره تقویت جریان ترجمه‌های صادراتی ادامه داد: «طی بیست سال اخیر، مقام معظم رهبری در دیدار با اهالی فرهنگ به موضوع ترجمه‌های صادراتی اشاره کرده‌اند؛ در دیدار سال گذشته با شاعران نیز به این مساله و به واسطه تقریظ کتاب‌های دفاع مقدس بر این موضوع تاکید داشته‌اند بنابراین امیدوارم در دولت دوازدهم این جریان با سرعت بهتر و با حداقل دخالت دولت دنبال شود. به نظر میرسد که دولت امروز از بازو‌های قوی برخوردار است و با اعتماد بیشتر به بخش خصوصی نتیجه بهتری دریافت خواهد کرد.»
این فعال حوزه ترجمه ادامه داد: «اولویت ما ترجمه به قلم مترجم مقصد است و برای ترجمه از سوی مترجم ایرانی، باید گروهی مسلط به زبان مقصد در حد زبان مادری تشکیل شود علاوه براین بهتر است که مترجم ایرانی در کنار ویراستار زبان مادری به ترجمه اقدام کند. به‌عنوان مثال اسپراکمن، مترجم کتاب «دا»، مفهوم دفاع مقدس را war ترجمه کرده بود و معتقد بود که ابزار دیگری در اختیار نداشت؛ بنابراین اگر مترجم ایرانی در کنار این مترجم در مقام ویراستار حضور داشت، شاید ترجمه این اثر قوی‌تر به چاپ می‌رسید. اگر مترجمانی داشته باشیم که بومی زبان مقصد باشند و بر کار آنها نظارت شود، نتیجه مطلوب‌تر خواهد بود. همه تلاش مترجمان این است که پیامی را از زبان در بسته زبان مبدا به مخاطب عرضه کند؛ بنابراین بزرگترین معضل در جریان ترجمه نبود نظارت در جریان ترجمه است.»
فعالیت انجمن انتها ندارد
اربابی درباره آینده انجمن صنفی مترجمان تهران گفت: «انسان آرامگرای واقع‌بینی هستم. زمانی که سال ۱۳۸۹ از انجمن صنفی صحبت کردم، شاید خیلی از گوش‌ها را حساس نکرد؛ اما در عین حال چهار سال برای این هدف وقت گذاشتم بهعبارت دیگر، عجله‌ای برای انجام آن نداشتم. معتقدم چه با حضور من و یا زمانی که در راس کار نباشم کار انجمن انتها ندارد؛ بهعبارت دیگر انجمن باید به نقطه‌ای برسد که خیال افراد از نظر معیشت، رفاه، حمایت‌های حقوقی، برای ورد به عرصه ترجمه و یا برای بقا در عرصه ترجمه راحت کند؛ به‌عنوان مثال در دیدار با دریابندری، پسرش گفت که درگیر گرفتن حق ترجمه از ناشران است و به اصطلاح کفش آهنی به پا کرده و از دفتر این ناشر به دفتر ناشر دیگر برای گرفتن حق ترجمه در رفت و آمد است.»
رئیس انجمن صنفی مترجمان ادامه داد: «نمره این انجمن از زاویه دید خودم ۱۰ است چراکه فقط دو سال از فعالیت آن با حداقل امکانات می‌گذرد و تا نمره ۲۰ فاصله دارد. زمانی که با تشکیل تعاونی مسکن و چهار شهرک برای مترجمان ایجاد نشود؛ این انجمن موفق نخواهد بود. زمانی که مجتمع‌های رفاهی کشور به مترجمان تخفیف و تسهیلات ویژه ارائه ندهند؛ این انجمن موفق نخواهد بود. زمانی که حق و حقوق مترجمان حفظ نشود، انجمن موفق نخواهد بود. تا زمانی که دانشآموختگان رشته ترجمه وارد چرخه کار و بازار نشوند و بازار عطش آموزش نداشته باشد این انجمن موفق نخواهد بود.»
بقاء مهمترین دغدغه است
اربابی تاکید کرد: «به جرات می‌توان گفت که در حال گذاشتن خشت اول هستیم؛ اما بقاء مهمترین دغدغه من است؛ بنابراین حفظ انجمن و حفظ امیدی که بین مترجمان زنده شده برای من به مراتب از گسترش فعالیت‌های آن مهم‌تر است. وقتی با مترجمان کشور صحبت میکنیم از تعجب آنها بابت فعالیت انجمن خوشحال می‌شویم. افق دیدمان بسیار بلند است. تاسیس تعاونی مسکن در اساسنامه دیده شده و در سال‌های آتی به آن ورود خواهیم کرد. شاید طرح این مباحث رویاپردازی باشد اما بررسی کارنامه عملکرد انجمن، نشان می‌دهد حرفی گفته نشده که نتوانیم به آن عمل کنیم؛ حداقل برای تحقق آن همه تلاشمان را انجام داده‌ایم.»
رئیس انجمن صنفی مترجمان تهران ادامه داد: «انجمن دو مطالبه اصلی دارد، نخست از مترجمان و دیگری از نهاد‌های متولی. همراهی مطالبه، اصلی ما از مترجمان است؛ بهعبارت دیگر تا زمانی که زیر یک سقف و کنار یکدیگر حرکت نکنیم اتفاق خوبی را شاهد نخواهیم بود و با قر زدن مشکل حل نخواهد شد بهعبارت دیگر با «حلوا حلوا گفتن» دهان شیرین نمی‌شود، بلکه با کار و تلاش و همدلی و همراهی اتفاقات خوب رخ می‌دهد. نخستین مطالبه ما از مترجمان این است که هر کس به اندازه سهم خود وارد میدان شود. بهترین مترجمان کشور عضو انجمن هستند به‌عنوان مثال در حوزه زبان عربی دکتر محمد‌علی آذرشب، موسی بیدج، امامی، پاینده، صفوِی، در حوزه زبان اسپانیول، خانم دکتر شبیری؛ استفاده از نام آنها بزرگترین کمک به انجمن است.»
دولت از همفکری با انجمن پشیمان نمی‌شود
این فعال حوزه ترجمه درباره مطالبه دوم انجمن افزود: «با هیچ ارگانی رقیب نیستیم بلکه آمده‌ایم کمک کنیم. آرزو دارم در افقی که ترسیم کردم انجمن فقط به فعالیت صنفی خود مشغول باشد؛ بهعبارت دیگر وارد فعالیت آموزشی یا تجاری نشود؛ اما تا تحقق کامل این افق‌ها مجبور هستیم در بخش آموزش و تجارت نیز ورود کنیم و از دولت، فقط حمایت جدی در حوزه کاهش بروکراسی‌ها می‌خواهیم؛ علاوه بر این از دولت می‌خواهیم که زمینه فعالیت بهتر مترجمان را فراهم کند و از همفکری انجمن استفاده کند؛ معتقدیم که هر زمان از همفکری انجمن استفاده کرده‌اند پشیمان نشده‌اند. برای ساماندهی سایت‌های ترجمه که صاحبان آن مشخص نیست با مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال رایزنی کرده‌ایم. کمیته صیانت و بازرسی این مرکز پای کار آمد و کارگروهی تشکیل شد؛ اما هنوز جلسه‌ای تشکیل نشده است اما امیدوارم از ظرفیت انجمن استفاده شود.»